ชักโครกโรคกระจาย
บนแปรงสีฟันของคุณทุกคนมีอุจจาระติดอยู่!
แล้วมันมาอยู่บนแปรงของคุณได้ยังไง?
หรือจะมีใครแกล้งเอาแปรงสีฟันคุณไปขัดส้วมแทนแปรงขัดส้วม เพราะเห็นว่าปากกับส้วมสะอาดพอกัน
ไม่หรอก อุจจาระมันมีวิธีเดินทางที่มีสไตล์กว่านั้น
มันบินมา!
ทุกครั้งที่คุณกดชักโครก แรงปะทะของน้ำ จะทำให้เกิด "ละอองส้วม" (toilet plume) ฟุ้งกระจายไปทั่ว
ละอองส้วม (toilet plume) ที่มา: Innovationsupplychain
ภายในหยดละออง (aerosol droplet) จิ๋วนี้ สามารถมีเชื้อที่อยู่ในอุจจาระ ปะปนมาด้วย
จะปลิวไปไกลแค่ไหนก็ขึ้นกับแรงปะทะของชักโครก อาจกระจายได้ในระยะไม่กี่ฟุตจนถึงเป็น 10 ฟุต
ถ้าแบบพักน้ำในถังแล้วใช้แรงโน้มถ่วงเหมือนชักโครกตามบ้าน ก็อาจไปไม่ไกลนัก แต่ถ้าแบบตามห้างที่แรงดันสูง ๆ (บางทีรู้สึกได้ถึงแรงลมปะทะหน้าแสนสดชื่น) ก็กระจายได้ไกลขึ้นอีก
หยดละออง (droplet) ที่เกิดขึ้นก็มีขนาดหลากหลาย ถ้าละอองใหญ่มีน้ำในหยดเยอะก็จะหนักและไปได้ไม่ไกลก็ตกลงมาตามแรงโน้มถ่วง ถ้าละอองเล็กเบาก็ปลิวไปได้ไกลขึ้น
ถ้าละอองนั้นเล็กพอและสภาพแวดล้อมเหมาะสม น้ำในหยดละอองอาจระเหยไปจนแหลือแต่แก่นของหยดละออง (droplet nuclei) ซึ่งก็คือกลุ่มเชื้อโรคและสิ่งปนเปื้อนอื่น ๆ ที่อยู่ในหยดละอองนั้น ๆ
Droplet nuclei นี้เบามาก จึงไม่ตกลงมาง่าย ๆ มันล่องลอยไปตามกระแสอากาศได้นานเป็นชั่วโมง และไปได้ไกลมาก
คุณอาจจะสูดละอองส้วมนี้โดยไม่รู้ตัว หรือมันอาจลอยละลิ่วไปฉาบอยู่ตามพื้นผิวต่าง ๆ ทุกซอกทุกมุม ทุกตารางนิ้ว รวมถึงแปรงสีฟันที่คุณยัดเข้าปากทุกวันนั่นเอง
เวลาไปโรงแรมบางแห่งก็จะเอาผ้าเช็ดตัววางไว้บนตะแกรงเหนือชักโครก คุณก็จะได้ผ้าเช็ดตัวเคลือบละอองส้วม เอามาประพรมผิวเวลาเช็ดตัว
ตัวอย่างเชื้อก่อโรคที่พบในละอองส้วม เช่น เชื้อซีดิฟ [Clostridium difficile] จอมแสบ (อ่านเพิ่มเติมได้ใน แบคทีเรียจรจัด ตอนที่ 2 และ ตอนที่ 7) หรือเชื้อ ซาลโมเนลลา [Salmonella] ที่เป็นญาติกับเชื้อไทฟอยด์ พบว่าเชื้อนี้สามารถเกาะกลุ่มกันแล้วสร้างสารมาเคลือบ กลายเป็นสิ่งที่เรียกว่า ไบโอฟิล์ม (biofilm)
ไบโอฟิล์ม ทำให้เชื้อซาลโมเนลลา ยึดเกาะตามซอกหลืบต่าง ๆ ของโถส้วม ได้เป็นอย่างดี ฆ่าหรือทำลายได้ยาก บางครั้งมันไปฝังตัวในคราบตะกรันใต้ผิวน้ำ คงอยู่ในโถส้วมได้เป็นเดือน ทุกครั้งที่กดชักโครก ก็จะเกิดละอองส้วมที่มีเชื้อซาลโมเนลลาปนเปื้อนออกมา
ไม่ต้องตกใจไป ถึงเราจะรู้ว่าเชื้อโรคมันเดินทางไปพร้อมกับละอองส้วมจริง แต่ยังไม่เคยมีใครพิสูจน์ได้ว่ามนุษย์สามารถติดเชื้อจากละอองส้วมได้
มองโลกในแง่ดี ส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะปริมาณเชื้อในละอองมันไม่เข้มข้นพอที่จะก่อโรคได้
หรือเชื้อที่ล่องลอยอยู่น้อย ๆ อาจช่วยกระตุ้นภูมิคุ้มกันก็เป็นได้ สะอาดไปใช่ว่าจะดี
แต่ถ้ามองโลกในแง่ร้าย อาจมีการติดเชื้อโดยวิธีนี้อยู่เรื่อย ๆ แต่ไม่มีใครรู้ เพราะมันตามสืบยากมาก ใครจะไปรู้หรือจำได้ว่าตัวเองไปอยู่ในส้วมสาธารณะ ในขณะที่ดันมีคนป่วยในส้วมห้องข้าง ๆ กำลังกดชักโครกพอดี
หรือเวลาเราไปจับนู่นนี่นั่นแล้วได้เชื้อก่อโรคติดมือมา เราจะรู้ได้ไงว่าเชื้อมันมาอยู่ที่นี่เพราะละอองส้วมพามา หรือมาด้วยวิธีอื่น เช่น คนที่ล้างก้นแล้วไม่ล้างมือมาจับเลยทิ้งเชื้อไว้ หรือแม่บ้านใช้แปรงอันเดียวขัดทั้งส้วม ทั้งอ่าง ทั้งก๊อก
ยกตัวอย่างถ้ามีคนเป็นวัณโรคลำไส้ มาถ่ายในห้องน้ำสาธารณะ ปล่อยอุจจาระที่เต็มไปด้วยเชื้อวัณโรคลงไปแล้วกดชักโครก!
เชื้อวัณโรคแฝงอยู่ในละอองส้วมที่ปลิวกระจายไปทั่วห้องน้ำ
เผอิญคุณยืนฉี่อยู่ใกล้ห้องที่คนป่วยนั้นอยู่ ซึ่งอาจกำลังกดชักโครกพอดี หรือกดเสร็จและเดินจากไปแล้ว แต่ละอองส้วมจากเขายังคงลอยเคว้งคว้างอยู่ คุณก็สูดละอองส้วมที่มีเชื้อวัณโรค เข้าไปเต็มปอด
แต่คนปกติส่วนใหญ่แม้จะติดเชื้อวัณโรคก็ไม่เกิดอาการเจ็บป่วย แค่ประมาณ 1 ใน 10 ที่จะมีอาการป่วย ซึ่งก็มักจะเกิดหลังได้รับเชื้อไปนานพอควรแล้ว
ถ้าอีก 2 ปีถัดมา คุณมีไข้ ไอเป็นเลือดเรื้อรัง วินิจฉัยได้ว่าเป็นวัณโรคปอด เวลาหมอถามว่าคุณไปอยู่ใกล้ใครที่เป็นวัณโรคหรือเปล่า
คุณจะระลึกถึงเหตุการณ์ในส้วมสาธารณะเมื่อ 2 ปีก่อนได้ไหม หน้าคนแพร่เชื้อคุณยังไม่ทันได้เห็นด้วยซ้ำ
ถ้าผมเป็นนักระบาดวิทยา คงต้องกุมขมับว่าจะสืบหรือพิสูจน์ยังไง
หลักฐานทางอ้อมว่าละอองพวกนี้อาจจะก่อโรคได้ ก็พอมีตัวอย่างให้เห็นบ้าง เช่น
พบการระบาดของเชื้อโนโรไวรัส (Norovirus) ในบริเวณปิด (confined space) เช่น รถ หรือ ห้องปิด เมื่อคนไข้รายแรก (index case) ปล่อยอาเจียนซึ่งเต็มไปด้วยไวรัสออกมา คนที่อยู่รอบ ๆ ก็ติดเชื้อกันไปหลายคน เกิดอาการปวดท้อง อาเจียน ท้องเสียเหมือน ๆ กัน ในเวลาต่อมา
แม้ว่าจะคนที่ป่วยทีหลังเหล่านี้จะไม่ได้เข้ามาสัมผัสผู้ป่วยรายแรกโดยตรงเลยก็ตาม โดยโอกาสติดเชื้อมากหรือน้อยแปรผกผันกับระยะที่คนคนนั้นอยู่ห่างจากผู้ป่วยรายแรก
แสดงให้เห็นว่าเชื้อที่อยู่ใน "ละอองอ้วก" ก็สามารถปลิวไปก่อโรคในคนที่อยู่ห่างออกไปได้
เนื่องจากเชื้อนี้เจอได้ทั้งในอาเจียนและอุจจาระ จึงน่ากังวลว่า "ละอองส้วม" จะก่อโรคในแบบเดียวกันได้หรือไม่
มีการศึกษายืนยันว่าเราสามารถตรวจพบโนโรไวรัสนี้ได้ในละอองส้วมจริง ๆ แต่ยังไม่มีใครยืนยันว่ามีการติดเชื้อด้วยวิธีนี้แล้วป่วยจริง ๆ
ข้อแตกต่างคือ กรณี "ละอองอ้วก" นั้นเป็นการระบาดในหมู่คณะเดียวกัน การอ้วกก็เกิดขึ้นกลางวง ทุกคนรับรู้ ตอนเจ็บป่วยคนในคณะนี้ก็ไปโรงพยาบาลเดียวกัน จึงสืบสวนการระบาดได้ง่าย
ส่วนในกรณี "ละอองส้วม" ถ้าเกิดเหตุก็น่าจะเกิดในห้องน้ำสาธารณะ ไม่มีใครรับรู้ว่าคนในห้องกำลังท้องเสียอยู่ แต่ละคนในห้องน้ำก็ไม่ได้รู้จักกัน ต่างคนก็ต่างแยกย้ายกระจายกันไป ถ้าป่วยก็ไปโรงพยาบาลคนละแห่ง จึงยากที่จะมีใครเอะใจว่าเกิดการระบาดขึ้น หรือถึงจะเอะใจ ก็ยากที่จะสืบสวน
ยังมีอีกตัวอย่างอันลือลั่น คือการระบาดของเชื้อไวรัสซาร์ส (SARS - Severe Acute Respiratory Syndrome) ที่ฮ่องกงในปี 2003 ซึ่งทำให้ระบบหายใจล้มเหลว จนเสียชีวิตได้
ที่น่าสนใจมากคือการระบาดของโรคนี้ในอพาร์ทเมนท์ อมอย การ์เด้น (Amoy Gardens ไม่รู้ออกเสียงถูกหรือเปล่า) ซึ่งมีผู้ติดเชื้อสูงถึง 329 คนและเสียชีวิตไป 33 คน
พบว่ามีรูปแบบการระบาดที่แปลกประหลาด คือมันระบาดในแนวตั้งข้ามชั้นได้
จากการสืบสวนได้ข้อสรุปว่า เมื่อผู้ติดเชื้อมีอาการท้องเสีย ถ่าย และกดชักโครก ในท่อน้ำทิ้งนี้ก็จะอบอวลไปด้วยละอองส้วมที่เต็มไปด้วยไวรัสซาร์สซึ่งเป็นแหล่งของโรคได้
แต่แค่นั้นยังไม่เพียงพอ จะให้ละอองส้วมปนเปื้อนนี้เดินทางไปทักทายเพื่อนบ้านต่างชั้นได้ ต้องอาศัยปัจจัยอีกหลายประการ ได้แก่
1. ท่อน้ำทิ้งใหญ่ถูกวางในแนวตั้ง ซึ่งเชื่อมท่อน้ำทิ้งของแต่ละห้องน้ำที่อยู่คนละชั้นเข้าด้วยกันในแนวดิ่ง
2. ท่อระบายน้ำจากพื้น (floor drain) ของอพาร์ทเมนท์นี้ ไปต่อรวมกับท่อน้ำทิ้งของชักโครก
3. การแห้งของน้ำ (water seal) ในตัวข้องอดักกลิ่น/แมลง (trap) รูปตัวยูของ floor drain ทั้งนี้เนื่องจากคนนิยมทำความสะอาดพื้นห้องน้ำ (ส่วนแห้งของห้องน้ำที่ไม่ใช่โซนฝักบัว) ด้วยการเช็ดถูมากกว่า ไม่ค่อยมีใครฉีดน้ำล้าง น้ำใน U-trap จึงแห้ง ไม่สามารถทำหน้าที่ดักกลิ่นหรือละอองส้วมที่อยู่ในท่อน้ำทิ้ง นั่นคืออากาศในท่อน้ำทิ้งจะเชื่อมกับอากาศในห้องน้ำโดยตรง
4. พัดลมดูดระบายอากาศ (exhaust fan) ซึ่งเอาไว้ดูดกลิ่น ดูดความชื้นออกไปจากห้องน้ำ โดยเฉพาะห้องน้ำในตึกหรืออพาร์ทเมนท์ที่ห้องน้ำมักไม่มีหน้าต่างระบาย
5. ห้องน้ำที่มีขนาดเล็ก
ระบบน้ำทิ้งใน Amoy Gardens; รูปบนมีน้ำใน trap น้ำไหลลงอย่างเดียว อากาศย้อนกลับขึ้นไปไม่ได้; รูปล่างแสดง trap แห้ง ทำให้อากาศในท่อน้ำทิ้งที่มีละอองเชื้อซาร์สถูกสูบย้อนกลับเข้าห้องน้ำ ที่มา: Lee Shiu Hung. J R Soc Med. 2003 Aug; 96(8): 374-8.
เมื่อปัจจัยทุกอย่างพร้อมแล้ว เรามาสมมุติให้ตัวคุณอยู่ห้องชั้นบน ในขณะที่ผู้ป่วยซาร์สอยู่ห้องใต้คุณพอดี
ผู้ป่วยท้องเสียก็เข้าห้องน้ำบ่อยมาก ถ่ายแล้วก็กดชักโครก ซ้ำไปมาหลายรอบ ละอองส้วมที่มีเชื้อซาร์สก็ล่องลอยในห้องน้ำผู้ป่วย ซึ่งมันข้ามมาที่ห้องคุณไม่ได้ แต่ละอองที่มีเชื้อก็กระจายอยู่ในท่อน้ำทิ้งด้วยเช่นกัน และมันเฝ้ารอคุณอย่างใจจดใจจ่อ
เมื่อคุณซึ่งอยู่ชั้นบน เข้าห้องน้ำบ้าง คุณปิดประตูอย่างแน่นหนา แล้วเปิดพัดลมดูดอากาศ แล้วก็นั่งส้วมอ่าน Blockdit อย่างเพลิดเพลิน
พัดลมดูดระบายอากาศ จะทำให้แรงดันในห้องน้ำติดลบ (negative pressure) ซึ่งปกติอากาศนอกห้องน้ำจะถูกสูบเข้ามาชดเชยผ่านช่องระบายเล็ก ๆ ที่ประตูห้องน้ำ
ทีนี้ห้องน้ำคุณดันมีช่องทางอื่นที่อากาศถูกสูบเข้ามาได้ง่ายกว่าทางประตู นั่นก็คือทางรูท่อระบายน้ำที่พื้น (floor drain) ซึ่งตอนนี้ไม่มีน้ำใน U-trap มาขวาง
พัดลมดูดอากาศ จึงสูบอากาศที่อยู่ในท่อระบายซึ่งเชื่อมต่อกับท่อน้ำทิ้งจากชักโครกของห้องน้ำทุกชั้นในแนวตั้ง
ละอองส้วมที่อุดมด้วยเชื้อไวรัสซาร์สจึงถูกสูบขึ้นมายังห้องน้ำแคบ ๆ ที่คุณอยู่
คุณจึงกลายเป็นมนุษย์รมส้วมโดยไม่รู้ตัว และติดเชื้อซาร์สในที่สุด ซึ่งอันตรายถึงตายได้
พอเขียนเรื่องนี้ผมก็นึกขึ้นได้ว่า ห้องน้ำที่หอพักผมเนี่ย เวลาอาบฝักบัว น้ำมันขังระบายช้า เลยตามช่างมาแก้
พอแก้เสร็จน้ำก็ระบายดีไม่ขังแล้ว แต่ทำไมห้องน้ำมันมีกลิ่นแปลก ๆ
นอกจากนี้ยังมีน็อตตัวนึงวางไว้ให้ดูต่างหน้า เราก็งงว่ามันมาจากไหน
ตอนนี้ก็เลยถึงบางอ้อ ว่าช่างใช้วิธีไขน็อตเอาถ้วยดักกลิ่นของตะแกรงระบายน้ำออกไป น้ำก็ไหลง่ายขึ้น แต่ก็เท่ากับว่าไม่มีอะไรกั้นอากาศห้องน้ำกับท่อน้ำทิ้ง กลิ่นมันเลยโชยขึ้นมา
เอาถ้วยดักกลิ่นคืนมา!
ส่วน floor drain ที่เป็นตะแกรงระบายน้ำโซนแห้ง ยังมีถ้วยดักอยู่ แต่ก็แห้งสนิทไม่มีน้ำเหลือเลย แสดงว่าละอองส้วมจากชักโครกห้องอื่นอาจผ่านมาทางนี้ได้ เพราะไม่มีน้ำกั้น (water seal) ในถ้วยดักกลิ่น คงเป็นเพราะผมไม่ค่อยฉีดล้าง แต่ใช้วิธีเช็ดถู เหมือนคนที่ฮ่องกง
ตะแกรงระบายโซนแห้งยังมีถ้วยดักกลิ่นอยู่ แต่ไม่มีน้ำเหลือเลย
หันไปมองรอบ ๆ ห้องน้ำเราก็เล็ก มีพัดลมดูดอากาศเหมือนกัน ระบบท่อน้ำทิ้งเป็นยังไงก็ไม่รู้ แต่คงไม่ดีไปกว่าที่ฮ่องกง
ดูท่าเราจะมีปัจจัยเสี่ยงครบ 5 ข้อ ถ้ามีใครเป็นซาร์สมาถ่ายในห้องข้างบนหรือข้างล่าง ผมอาจไม่รอด
ว่าแล้วก็รีบเอาน้ำมาเติมตรงตะแกรงระบายของโซนแห้งก่อนเลย เห็นว่าควรเติมทุกสัปดาห์จะได้ไม่แห้ง
ห้องเราเอง เวลาเข้าห้องน้ำก็เปิดแง้มประตูไว้หน่อยให้อากาศเข้าง่าย ๆ พัดลมจะได้ไม่ไปสูบอากาศจากท่อระบายขึ้นมา
แต่เอ๊ะ ถ้าไม่ปิดประตูให้สนิท เวลากดชักโครก ละอองส้วมมันก็จะกระจายออกนอกห้องน้ำเข้าไปในห้องนอนได้สิ
หรือเราจะทำตามที่เวปหรือวารสารวิชาการต่าง ๆ แนะนำว่า ปิดฝาโถส้วมซะ เวลากดชักโครก ละอองส้วมจะได้ไม่ฟุ้งกระจาย
อันนี้ผมกังขามากว่าจะเป็นวิธีที่ดีจริงหรือเปล่า
แน่นอนว่าเราปิดฝา ละอองส้วมก็ออกมาได้น้อยลง (ขึ้นกับว่าฝาปิดสนิทแค่ไหน)
แต่สสารย่อมไม่สูญหายง่าย ๆ ละอองพวกนี้จะไปไหนได้
ถ้าให้เดา มันก็อบอวลอยู่ใต้ฝาปิดนั่นแหละ แทนที่จะกระจายไปทั่วห้องน้ำ
พื้นที่ผิวหรือปริมาตรด้านในของโถส้วมที่ต้องรองรับละอองส้วมหลังปิดฝา มันเล็กนิดเดียวเมื่อเทียบกับห้องน้ำทั้งห้อง
นั่นหมายความว่า ฝาชักโครกที่คุณต้องเอามือไปจับเพื่อเปิด กับฝารองนั่งที่บั้นท้ายคุณต้องสัมผัส จะฉ่ำไปด้วยละอองส้วมจากคนก่อนหน้าที่ปิดฝาแล้วกดชักโครก
อุปมาเหมือนคนเอามือป้องปากก่อนจาม คุณก็ชื่นชมว่าดีเชื้อโรคจะได้ไม่ฟุ้งกระจาย
แต่พอจามเสร็จ ดันเอามือที่ป้องปาก (ที่มีละอองเหนอะหนะจากการจามติดอยู่เต็ม ๆ) มาขอจับมือทักทายคุณ
ดังนั้นการปิดฝาน่าจะดีต่อคนที่ไม่ได้ไปใช้ชักโครก เช่น แค่มายืนปัสสาวะ หรือมาล้างมือที่อ่างน้ำเฉย ๆ ไม่รู้อิโหน่อิเหน่ จะได้ไม่ต้องโดนพรมหัวจรดเท้าด้วยละอองส้วม
แต่กับคนที่ต้องไปนั่งชักโครกต่อ การปิดฝาตอนกดชักโครกอาจไม่ใช่วิธีที่ดีนัก เว้นแต่ว่าจะติดหลอดยูวีฉายแสงฆ่าเชื้อในโถ หรือเอาน้ำยาฆ่าเชื้อมาขัดถู ก่อนที่คนถัดไปจะมาใช้
อันที่จริงความรู้เรื่องนี้ก็เป็นวิธีปลงสังเวชที่ดี ต่อให้สวยหล่อระดับดารายังไง ตัวทุกคนก็เคลือบด้วยละอองส้วมทั้งนั้น
หรือคุณอาจจะตายด้านไปเลย เวลาดูภาพยนตร์บางเรื่องที่มีคู่หนุ่มสาวไปเล่นจ้ำจี้กันในส้วม
แต่ถ้าไปถามพวกสัตว์ หรือแมลงหลาย ๆ ชนิด มันก็คงงงว่ากลัวทำไมกับละอองส้วม พวกชั้นกินอึกันเป็นล่ำเป็นสัน (อ่านเพิ่มเติมได้ใน แบคทีเรียจรจัด: ตอนที่ 7 อุจจาระคือทอง)
ปัจจุบันเราคงยังหลีกเลี่ยงละอองส้วมเหล่านี้ได้ยาก ถ้าเป็นห้องน้ำของเราเอง ผมเฉย ๆ มันก็เชื้อที่ออกมาจากก้นเราเอง กินกลับเข้าไปก็ไม่ได้อันตรายอะไรนัก
ซึ่งอันที่จริงเชื้อในอุจจาระเราก็ปนเปื้อนไปทั่วบ้านอยู่แล้ว ไม่เฉพาะในห้องน้ำ โดยเฉพาะของที่เราเอามือจับบ่อย ๆ หรือของที่เปียกชื้นอยู่ตลอด
ส่วนห้องน้ำสาธารณะก็รีบเข้ารีบออก อย่าจับอะไรโดยไม่จำเป็น และที่สำคัญที่สุดก็คือการล้างมือให้สะอาด
ฟังดูตรงไปตรงมา แต่ยังก่อน ถ้าชักโครกเป็นตัวกระจายละอองส้วม ในห้องน้ำยังมีอีกสิ่งหนึ่งที่ทำหน้าที่รวบรวมละอองส้วมกลับมาละเลงบนตัวคุณ
สิ่งนั้นคือ...?
มาติดตามเฉลยในตอนถัดไปครับ
- 127
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
