ที่มาของคำว่า โอโณชยาม (1)
......สวัสดีครับเพื่อนๆ วันนี้มีคำศัพท์บาลีมาฝากคือ โอโณชยาม (oṇojayāma) ซึ่งคำนี้คงจะคุ้นเคยกันดีแล้ว เพราะอยู่ในคำถวายสังฆทาน และเรานิยมแปลกันว่า "ขอน้อมถวาย" ที่จริงศัพท์นี้มีคำแปลว่า "ขอสละ” (วิสชฺเชม) สำเร็จมาจาก โอ (อว)+√นุทฺ ธาตุ (เขเป : สละ)+ณย ปัจจัย+ม วัตตมานา พฤทธิ์ อุ เป็น โอ แปลง น เป็น ณ และแปลง ท เป็น ช¹ ได้รูปเป็น โอโณชยาม คำนี้เป็นบาลีที่ผูกขึ้นใหม่ไม่มีใช้ทั่วไป โดยถือเอานัยจากคำว่า โอโณชนํ ซึ่งปรากฏในจุลวรรควรรณนาแห่งอรรถกถาพระวินัยชื่อสมันตปาสาทิกา ดังนี้
........โอโณชนนฺติ วิสฺสชฺชนํ วุจฺจติ. สเจ หิ ปาริวาสิกสฺส เทฺว ตีณิ อุทฺเทสภตฺตาทีนิ ปาปุณนฺติ. อญฺญา จสฺส ปุคฺคลิกภตฺตปจฺจาสา โหติ. ตานิ ปฏิปาฏิยา คเหตฺวา ภนฺเต เหฏฺฐา คาเหถ อชฺช มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสา อตฺถิ เสฺว คณฺหิสฺสามีติ วตฺวา วิสฺสชฺเชตพฺพานิ. เอวํ ตานิ ปุนทิวเสสุ คณฺหิตุํํํํ ลพฺภติ. ปุนทิวเส สพฺพปฐมํ เอตสฺส ทาตพฺพนฺติ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ. ยทิ ปน น คณฺหติ น วิสชฺเชติ ปุนทิวเส น ลพฺภติ. อิทํ โอโณชนํ นาม ปาริวาสิกสฺเสว อุทฺทิสฺส อนฺุญฺญาตํ. กสฺมา ? ตสฺส หิ สงฺฆนวกฏฺฐาเน นิสินฺนสฺส ภตฺตคฺเค ยาคุขชฺชกาทีนิ ปาปุณนฺติ วา น วา ตสฺมา โส ภิกฺขาจาเรน มา กิลมิตฺถาติ อิทมสฺส สงฺคหกรณตฺถํ อุทฺทิสฺส อนฺุญฺญาตํ. (สมนฺต. ๓/๒๘๓)
1 ท กับ ช นั้นใช้แทนกันได้บ้างดังเช่น ปสฺเสนที ที่มาจากวิเคราะห์ว่า ปรเสนํ ชินาตีติ ปสฺเสนที. คำนี้สำเร็จจาก ปรเสนา+√ชิ ธาตุ + กฺวิ ปัจจัย (ลบสระของ ร = รฺ แปลง รฺ เป็นปรรูปคือ สฺ รัสสะ อา เป็น อ) รูปเดิมที่ตรงกับธาตุนี้ควรจะเป็น ปสฺเสนชี แต่เมื่อแปลง ช เป็น ท จึงมีรูปเป็น ปสฺเสนที แปลว่า “ผู้พิชิตทัพฝ่ายตรงข้าม” ในคำไทยเก่าของเราก็มีพบอยู่
บ้าง เช่น ชเล¬-ทะเล, เชลาะ¬-ทะเลาะ, ทลอ¬-ชลอ, อุทุมพร¬-[อุ]ชุมพร
เป็นต้น คัมภีร์บาลีทั่วไปพบรูปว่า ปเสนทิ ซึ่งตรงกับสันสกฤตว่า ปฺรเสนชิตฺ
(prasenajit) แปลว่า “ผู้พิชิตกองทัพใหญ่” ตัวอย่าง ช เป็น ท คำอื่นๆ เช่น
ชาชฺวลติ (skr.)-ททฺทลฺลติ (pl.), ทวัย (ทฺวย),ทไว (ไทฺว)-ชมัย, ชไม
#ที่มาของคำว่า โอโณชยาม (...2...จบ)
........ภัตอันภิกษุสละให้ เรียกว่า ภัตที่ภิกษุโอนให้ก็ถ้าอุทเทสภัตเป็นต้น ๒-๓ ที่ ถึงแก่ปาริวาสิกภิกษุไซร้. แต่เธอมีความหวังเฉพาะปุคคลิกภัตอื่นอุทเทสภัตเป็นต้นเหล่านั้น เธอพึงรับตามลำดับ แล้วบอกสละเสียว่า ท่านจงให้ผมรับคราวหลังเถิด ขอรับวันนี้ ความหวังเฉพาะภัตของผมมีพรุ่งนี้ผมจักรับด้วยการเสียสละอย่างนี้ เธอย่อมได้เพื่อรับภัตเหล่านั้นในวันรุ่งขึ้น. ในกุรุนทีกล่าวว่า ในวันรุ่งขึ้น พึงให้แก่ปาริวาสิกภิกษุนั้นก่อนภิกษุทั้งปวงแต่ถ้าเธอไม่รับ ไม่โอนให้เสียในวันรุ่งขึ้นย่อมไม่ได้. ภัตที่ภิกษุโอนให้นี้แล พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอนุญาตเฉพาะปาริวาสิกภิกษุเท่านั้น. เพราะเหตุไรเพราะว่า ยาคูและของขบเคี้ยวเป็นต้นในโรงอาหาร ย่อมถึงแก่เธอผู้นั่งในที่ของสังฆนวกะบ้าง ไม่ถึงบ้าง เพราะฉะนั้นภัตที่ภิกษุโอนให้นี้ พระผู้มีพระภาคจึงทรงอนุญาตเฉพาะเพื่อทำการสงเคราะห์แก่ปาริวาสิกภิกษุนั้นว่า เธออย่าต้องลำบากด้วยภิกษาจารเลย (จุลวรรควรรณนา หน้า ๔๒๑)
ในหนังสือ CONCISE PALI-ENGLISH DICTIONARY ของ A. P. BUDDHADATTA MAHĀTHERA แสดงรูป โอโนเชติ (onojeti) ไว้ว่ามาจาก √นุชฺ ธาตุ (nuj) ที่จริง นุชฺ ธาตุก็มาจาก √นุทฺ (nud) นั่นเอง
นอกจากนี้ในหนังสือ PALI¬-ENGLISH DICTIONARY ของ THE PALI TEXT SOCIETY ก็ใช้รูปที่เป็นทั้ง ณ-น ว่า โอโณเชติ (oṇojeti) โอโนเชติ (onojeti) โดยเทียบกับรูปสันสกฤตว่า อวเนชยติ (avanejayati) และว่ามาจาก √นิชฺ ธาตุ (to wash : ชำระ, ล้าง) มี อว อยู่หน้าแปลว่า มอบให้, สละ (dedicate) แปลง อว เป็น โอ และแปลง เอ เป็น โอ [..เหมือน pl. เลฏฺฏ (leṭṭu)–skr. โลษฺฏ (loṣṭa)..]
= โอโนเชติ (onojeti)
คีรีวัน มารัญชยะ
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
