๑๙ โอวาทปาฏิโมกข์ ๑ (ปัญญาเบื้องต่ำและปัญญาเบื้องสูง)
๔ มีนาคม ๒๔๙๗
นโม ...
กถญฺจ ปญฺญา สมฺมทกฺขาโต ....
พระพุทธศาสนา มีศีลเป็นเบื้องต้น สมาธิ เป็นท่ามกลาง ปัญญา เป็นเบื้องปลาย ในการเทศนาของพระพุทธองค์
แต่ในวิสุทธิมรรค อัฏฐิงคิกมรรค พระองค์ทรงแสดงปัญญาไว้เป็นเบื้องต้น เป็นปฐมเทศธัมมจักกัปปวัตตนสูตร โปรดปัญจวัคคีย์ ซึ่งชำนาญดีแล้วในเรื่องศีล สมาธิ แต่ไม่คล่องทางปัญญา
“คำว่าปัญญานี้น่ะ ไม่ใช่เป็นของง่าย ถ้าให้ฟังไป ๑๐๐ ปี ว่าปัญญาน่ะ อะไร ? รูปพรรณสัณฐานเป็นอย่างไร ? โตเล็กเท่าไหน อยู่ที่ไหน กลม แบน ยาว รี สี่เหลี่ยม อย่างไรกัน เอาเถอะหมดทั้งประเทศไทย ถ้าว่าเข้าดังนี้ละก็ไม่รู้เรื่องกันทีเดียวแหละ ได้ยันกันป่นปี้”
ปัญญาที่พระพุทธองค์ตรัสแล้วโดยเบื้องต่ำ คือ ปรมัตถปิฎก ซึ่งเป็นข้อสำคัญทางปัญญา (วินัยปิฎก เป็นศีล สุตตันตปิฎก เป็นสมาธิ) มีพระมหากัสสปะกระทำปฐมสังคายนา
อิธ อริยสาวโก ปญฺญวา โหติ ฯ
อริยสาวกในธรรมวินัยของพระตถาคตเจ้านี้ ย่อมเป็นผู้มีปัญญา เป็นผู้มาตามพร้อมแล้วด้วยปัญญา อันเป็นข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความเกิดดับ
พระพุทธเจ้าทรงยกอริยสาวกเป็นตำรับตำราว่า อิธ อริยสาวโก ก็เพราะพระอริยสาวกมีปัญญา ความรู้ความเห็นที่แน่นอนแล้ว ยกพระสาวกตั้งแต่โสดาปัตติมรรค โสดาปัตติผล สกิทาคามิมรรค สกิทาคามิผล อนาคามิมรรค อนาคามิผล อรหัตตมรรค อรหัตตผล ๘ จำพวกนี้เป็น “อริยสาวก”
ต่ำลงมาเป็นผู้มีธรรมกายเรียก “สาวกชั้นโคตรภู” ปรารถนาจะออกจากโลกเข้าเป็นอริยสาวก แต่ยังอาจกลับมาเป็น ปุถุชนสาวก
พวกไม่มีธรรมกายเป็น “ปุถุชนสาวก” ยังหนาด้วยกิเลส
ปญฺญวา โหติ เป็นผู้มีปัญญาเป็นอย่างไร ?
ศีล สมาธิ ปัญญา เป็นคำที่กล่าวด้วยกัน แต่ไม่ค่อยมีการแสดงเรื่องปัญญา
ศีล สำหรับปราบปรามความชั่วทางกาย ไม่ฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ ผิดในกาม
สมาธิ สำหรับปราบปรามความชั่วทางใจ ไม่ให้เกียจคร้าน ลอกแลก เหลวไหล
“ปัญญาที่จะแสดงต่อไปนี้เป็นตัวสำคัญนัก แต่ว่าไม่ค่อยจะได้แสดง ที่วัดปากน้ำนี่ สมภารผู้เทศน์นี้ได้มาจำพรรษาอยู่วัดปากน้ำนี้ ๓๗ พรรษาแล้ว แต่ว่าในทางปัญญาไม่ค่อยแสดงมากนัก แสดงในศีล สมาธิเป็นพื้นไป ที่นี้ตั้งใจจะแสดงทางปัญญา”
ปัญญาที่พระผู้มีพระภาคมีพร้อมแล้ว อันเป็นข้อปฏิบัติให้ถึงความเกิดดับ
ปัญญาที่รู้ความเกิดดับนั่นเป็นตัวสำคัญ ปัญญามีแต่รู้ ไม่ใช่เห็น
“เมื่อถึงพระอริยบุคคลแล้วเป็นธรรมกายแล้ว ถ้ามารไม่ขวางนะ ความเห็นของตาไปแค่ไหน ความรู้ของทางปัญญาก็ไปแค่นั้น ความจำก็ไปแค่นั้น ความคิดก็ไปแค่นั้น”
ความรู้มาจากไหน?
ใจ ประกอบด้วยความรู้ ความคิด ความจำ ความเห็น หยุดเข้าซ้อนเป็นจุดเดียว เรียกว่า “ใจ”
ดวงรู้ซ้อนในดวงคิด ดวงคิดซ้อนอยู่ในดวงจำ ดวงจำซ้อนอยู่ในดวงเห็นเป็นชั้น ๆ
ที่ตั้งของเห็น จำ คิด รู้ อยู่ในศูนย์กลางกายมนุษย์เป็น “ดวงธรรม” ที่ทำให้เป็นกายมนุษย์ได้ ถ้าธรรมดวงนั้นมีอยู่ มนุษย์ก็ไม่ดับ ถ้าดวงธรรมผ่องใส มนุษย์ก็รุ่งโรจน์ ดวงธรรมนี้ที่เป็นที่ตั้งของเห็น จำ คิด รู้ ซ้อนกัน ๔ ดวงเป็น “ใจ” ถ้า “ใจหยุด” เป็นจุดเดียว ท่านยืนยันเป็น “สมาธิ”
สมาหิตํ ฯ จิตตั้งมั่นหยุดเป็นจุดเดียวกัน รู้ตามความจริงทีเดียว
สมาธินี่แหละเป็นต้นของปัญญา
เข้าถึงสมาธิก่อนแล้วมีปัญญา ปัญญาเป็นของละเอียดมาก เข้าถึง “ดวงปัญญา” เรียกว่าเป็น “ผู้มีปัญญา”
ธรรมในพระพุทธศาสนามี ๕ ดวงองค์ ๑๐
องค์ ๑๐ คือมรรคมีองค์ ๘ รวมกับสัมมาญาณัง และ สัมมาวิมุตติ
องค์ ๘ ย่อลงมาเป็นศีล สมาธิ ปัญญา
องค์ ๑๐ ย่อลงมาเป็นศีล สมาธิ ปัญญา วิมุตติ วิมุตติญาณทัสสนะ (๕ ดวง)
"ศีล"
ศีลอยู่ในกลางดวงธรรมที่ทำให้เป็นกายนั่นแหละ อยู่เป็นชั้น ๆ เข้าไป ตั้งแต่กายมนุษย์ถึงกายพระอรหัตละเอียด เพราะเป็นที่ตั้งของดวงทั้ง ๕ ทั้ง ๑๘ กาย
ศีล สมาธิ ปัญญา จึงอยู่กลางดวงธรรมนั้น ๆ
ดวงศีล อยู่กลางดวงธรรมกายมนุษย์
ดวงสมาธิ อยู่กลางดวงศีล
ดวงปัญญา อยู่กลางดวงสมาธิ
ดวงวิมุตติ อยู่กลางดวงปัญญา
ดวงวิมุตติญาณทัสสนะ อยู่กลางดวงวิมุตติ
กายมนุษย์ละเอียด อยู่กลางดวงวิมุตติญาณทัสสนะ
ทุกกายเดินแบบเดียวกัน ๑๘ กาย ถึงกายอรหัตละเอียด ดังนั้นทางไปนิพพานคือ ต้องไปในทางศีล สมาธิ ปัญญา วิมุตติ วิมุตติญาณทัสสนะ
ปัญญา
ดวงปัญญาของมนุษย์ ขนาดดวงจันทร์ ดวงอาทิตย์ ของกายต่าง ๆ โตไปเป็นลำดับดวงปัญญาของกายธรรมใหญ่โตมาก แต่ธรรมดวงนั้นของปุถุชนมัว คล้ายเปลือก ๆ ไม่ได้เป็นปัญญาที่เป็นแก่น
“ปุถุชนใช้ปัญญาผิว ๆ เผิน ๆ ตัวเองก็ไม่เห็นปัญญา ไม่รู้จักว่ามันอยู่ที่ไหน และก็ไม่รู้จักว่ารูปพรรณสัณฐานมันเป็นอย่างไร เพราะไม่เห็น เพราะทำไม่เป็น”
พระอริยสาวก เป็นผู้มีปัญญา ประสงค์ดวงปัญญาดวงนี้นั่นเอง
“มาตามพร้อมแล้วด้วยปัญญา อันเป็นข้อปฏิบัติให้ถึงซึ่งความเกิดดับ"
ปัญญามองดูแต่ความเกิดดับเท่านั้น เพราะหมดทั้งสากลโลก มีแต่เกิดกับดับเท่านั้น เห็นอย่างไรก็รู้อย่างนั้น รู้ชัดทุกสิ่งตั้งแต่ต้นจนปลายเรียกว่า “ปัญญา”
“ตั้งต้น แต่มนุษย์ถึงรูปพรหม อรูปพรหม เห็นไม่ถนัดนักหรอก เห็นรัว ๆ ไม่ชัดนัก เพราะเป็นของละเอียด เห็นความเกิดดับ จริง ๆ ตามนุษย์เรานี่ก็เห็น เอาไปเผาไฟเสียออกย่ำแย่เชียว ทิ้งน้ำ ฝังดิน เกิดดับ ๆ ทั้งนั้นแหละ หมดทั้งสากลโลก ตึกร้าน บ้านเรือน ต้นไม้ ภูเขา สิ่งที่เห็นด้วยตา ได้ยินด้วยหู ได้ทราบด้วยจมูก ลิ้น กาย ใจ เกิดดับหมดทั้งนั้น รู้ชัดทุกสิ่งทุกอย่างตั้งแต่ต้นจนปลายนี้เรียกว่า ปัญญา"
แต่ว่ารู้ด้วยปัญญาอย่างนี้ เป็นปัญญาโดยปริยายเบื้องต่ำ
ปัญญาโดยปริยายเบื้องสูง
อิธ ภิกฺขุ ผู้ศึกษาในธรรมวินัยของพระตถาคตเจ้านี้
อิทํ ทุกฺขนฺติ ฯ รู้ตามความเป็นจริงว่าสิ่งนี้เป็นทุกข์ เป็นเหตุให้เกิดทุกข์ เป็นความดับทุกข์ เป็นข้อปฏิบัติให้ถึงความดับทุกข์
หมดทั้งก้อนกายเป็น “ทุกข์” แท้ ๆ เพราะ เกิด แก่ เจ็บ ตาย
กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา เป็นเหตุให้เกิด
นิโรธ ดับเหตุให้เกิด
มรรค เข้าถึงซึ่งมรรค คือ เดินทางศีล สมาธิ ปัญญา
เข้าถึงความดับ:
ดับกามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา คือ เข้าถึงศีล สมาธิ ปัญญา
เมื่อหลุดจากกายมนุษย์หยาบ เดินไปทางศีล สมาธิ ปัญญา วิมุตติ วิมุตติญาณทัสสนะ ทุก ๆ กายเข้าถึงกายมนุษย์ละเอียด จนถึงกายทิพย์ หมดจากอภิชฌา พยาบาท มิจฉาทิฏฐิ
ถึงกายรูปพรหม ละโลภะ โทสะ โมหะ ทั้งหยาบละเอียด
ถึงกายอรูปพรหมหมดราคะ โทสะ โมหะ
เข้าถึงกายธรรม พ้นจากกามราคานุสัย ปฏิฆานุสัย อวิชชานุสัย
ถึงกายธรรมพระโสดา สักกายทิฏฐิ วิจิกิจฉา สีลัพพตปรามาส หมด
กายธรรมพระสกทาคาหยาบละเอียด หมดจากกามราคะ พยาบาทอย่างหยาบ
กายธรรมพระอนาคาหยาบละเอียด หมดจากกามราคะ พยาบาท อย่างละเอียดหมด เหลือแต่รูปราคะ อรูปราคะ มานะ อุทธัจจะ อวิชชา
กายพระอรหัตหยาบละเอียด หมดกิเลส เป็นวิราคธาตุวิราคธรรม ไม่ใช่ธรรมที่ปัจจัยปรุงแต่งอีกต่อไป แค่นี้หมดทุกข์ เพราะดับกามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา
ศีล สมาธิ ปัญญา ของพระอรหันต์วัดเส้นผ่าศูนย์กลาง ๒๐ วา เท่ากันหมด เป็นโลกุตตระอย่างสูง เป็นวิราคธาตุวิราคธรรมทีเดียว ทางปัญญานี่แหละให้พ้นจากทุกข์ทั้งปวงได้
อ้างอิงจาก หนังสือสาระสำคัญ พระธรรมเทศนา พระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) หน้า ๖๖ - ๖๙
- 117
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
