[สืบสานงานท่านพุทธทาส] คําว่า “สังขาร” และ “วิสังขาร” จำเป็นต้องเข้าใจให้ถูกตรง เพราะในพระพุทธศาสนาทั้งหมด ไม่ได้กล่าวถึงเรื่องอื่นเลย นอกจาก ๒ เรื่องนี้ “คําว่า สังขาร ก็แปลว่า สิ่งปรุง, ตรงกันข้ามกับคําว่า วิสังขาร แปลว

สำรวจ
ลงทุน
คำถาม

มีบัญชีอยู่แล้ว?หรือ

สืบสานงานท่านพุทธทาส

•

30 ม.ค. 2021 เวลา 03:56 • การศึกษา

คําว่า “สังขาร” และ “วิสังขาร”

จำเป็นต้องเข้าใจให้ถูกตรง

เพราะในพระพุทธศาสนาทั้งหมด

ไม่ได้กล่าวถึงเรื่องอื่นเลย นอกจาก ๒ เรื่องนี้

soundcloud.com

11.สังขารและวิสังขาร

ธรรมะเล่มน้อย 1มค2526 การบรรยายชุดนี้ ท่านพุทธทาสกล่าวในวันแรกว่า....อาตมา ตั้งใจที่จะทำคำบรรยายพิเศษสักชุดหนึ่ง เพื่อแก้ปัญหาที่กำลังมีอยู่ คือว่าเราจะหาหนังสือเล่มเดียวจบในเรื่องสำหรับจะศึกษาและปฏิบ

“คําว่า สังขาร ก็แปลว่า สิ่งปรุง,

ตรงกันข้ามกับคําว่า วิสังขาร แปลว่า สิ่งที่ไม่ปรุง

ในพระพุทธศาสนาทั้งหมดไม่ได้กล่าวถึงเรื่องอื่นเลย นอกจากสองเรื่องนี้, เรื่องสิ่งที่มีการปรุง เป็นสัตว์ เป็นบุคคล จนมีความทุกข์, แล้วไม่มีการปรุงก็ไม่เกิดทุกข์และเป็นเรื่องของนิพพาน. คําที่จะต้องทําความเข้าใจจึงมีอยู่สองคํา คือ สังขาร และ วิสังขาร แม้จะมีคําอื่นแปลกออกไปความหมายก็อย่าง เดียวกัน เช่นคําว่า สังขตะ ก็แปลว่า สิ่งที่ถูกปรุง, อสังขตะ ก็แปลว่า สิ่งที่ไม่ถูกปรุง เช่นเดียวกับคําว่า สังขาร และ วิสังขาร. ถ้าเรารู้จักทั้ง ๒ สิ่งนี้แล้ว เป็นอันว่ารู้หมดไม่มีอะไรเหลือ อะไรๆในสากลจักรวาลหรือนอกไปจากนั้น คือพูดว่าทั้งหมดก็แล้วกัน มันมีของสองสิ่งเท่านั้น คือ สังขาร และ วิสังขาร. สังขารก็เป็นไปตามการปรุง, แล้วก็มีผลจากการปรุง, วิสังขารไม่มีการปรุง ก็มี ผลเป็นการไม่ปรุง คือความสงบ ในเมื่อสังขารมีการปรุง มันก็ไม่สงบ.

ทีนี้ คําว่า สังขาร มันคืออะไรบ้าง ก็ลองคิดดู ยกเว้นพระนิพพานเสียอย่างเดียวแล้วก็ไม่มีอะไรที่มิใช่สังขาร : มีชีวิตก็ดี ไม่มีชีวิตก็ดี อยู่ภายในตัวเราก็ดี, อยู่ภายนอกตัวเราก็ดี สิ่งที่เป็นเหตุก็ดี สิ่งที่เป็นผลก็ดี, สิ่งที่เป็นกรรมก็ดี เป็นผลกรรมก็ดี, จะไม่ยกเว้นอะไรเลย ก็ล้วนแต่เรียกว่า สังขาร

ทีนี้การกล่าวไว้ในที่ต่างๆนั้น ทําให้เข้าใจคลาดเคลื่อนได้ เช่น คําใน ปฏิจจสมุปบาท มีถึง ๑๒ คํา มีคําว่าสังขารรวมอยู่ด้วยคําหนึ่ง คือคู่แรกว่า อวิชชาเป็นปัจจัยให้เกิดสังขาร, สังขารเป็นปัจจัยให้เกิดวิญญาณ, วิญญาณให้เกิดนามรูป เป็นถึง ๑๒ อาการ แต่มีคําว่าสังขารอยู่คําเดียวใน ๑๒ อาการนั้น. แต่โดยที่แท้แล้วทั้ง ๑๒ อาการนั้นก็เป็นสังขาร; ปฏิจจสมุปบาททั้ง ๑๒ อาการนั้นก็เป็นสังขาร คือสิ่งปรุงและถูกปรุง สิ่งซึ่งเป็นผู้ปรุง และสิ่งที่ถูกปรุง ทั้ง ๑๒ อาการเป็นอย่างนั้น. อวิชชาก็ดี สังขารก็ดี วิญญาณก็ดี นามรูปก็ดี อายตนะก็ดี ผัสสะก็ดี เวทนาก็ดี ตัณหาก็ดี อุปาทานก็ดี ภพก็ดี ชาติก็ดี ความทุกข์ทั้งปวงก็ดี ทั้งหมดนี้เป็นสังขารทุกอย่างเลย แต่ มีการเอ่ยถึงคําว่าสังขารเพียงคําเดียว คือคําที่สอง

คนที่เรียนไม่ดี หรือว่าไม่รู้ ก็จะคิดไปว่า สังขารมีแต่อย่างเดียวคือข้อที่ ๒, ที่จริงทั้งหมดนั้นเรียกว่าสังขาร; แต่ท่านไปใช้คําว่าสังขารแก่อาการที่ ๒ คือ “อํานาจการปรุงแต่ง” อวิชชาทําให้เกิดอํานาจการปรุงแต่ง คือสังขาร สังขารอํานาจการปรุงแต่งก็ทําให้วิญญาณทําหน้าที่เป็นจิต, จิตก็ปรุงแต่งนามรูป เกิดนามรูป เกิดอายตนะ เกิดผัสสะ เกิดเวทนา ไปตามลําดับ นี่ขอเตือนให้ทราบว่า มีคําว่าสังขารเพียงคําเดียว เรียกชื่อว่าสังขารเพียงคําเดียว ในหมู่สังขารคือ ๑๒ ชนิด

ทีนี้ จะมาดูที่เบญจขันธ์ ขันธ์ ๕ คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ, มีสังขารอยู่คําเดียว คือคําที่ ๔ : แต่ว่าทั้ง ๕ ขันธ์ ขันธ์ทั้งห้านั้นเป็นสังขาร ทั้งนั้น : รูปก็เป็นสังขาร คือการถูกปรุงแต่ง, คือสิ่งที่ถูกปรุงแต่ง, เวทนาก็คือสังขารถูกปรุงแต่ง, สัญญาเป็นสังขารถูกปรุงแต่ง, สังขารก็คือตัวสังขาร เป็นความคิด คิดปรุงแต่ง, วิญญาณก็เป็นตัวสังขาร เพราะมันเป็นสิ่งที่ถูกปรุงแต่ง. นี่ ขอให้เข้าใจว่า ทั้ง ๕ ขันธ์นั่นแหละเป็นสังขาร แต่มีคําๆเดียวเรียกชื่อว่าสังขาร เป็นคําที่ ๔ อยู่ในขันธ์ห้า , อย่างนี้ก็ทําให้คนเข้าใจผิดได้แล้วว่า สังขารมีอยู่อย่างเดียวในขันธ์ทั้งห้า, โดยไม่ได้เฉลียวว่าทั้งห้านั้นมันก็เป็นสังขารเสมอกันหมด. คํากล่าวในภาษาบาลี มีความยุ่งยากอย่างนี้ ถ้าศึกษาไม่ดีก็ฉงน หรืองง หรือเข้าใจไม่ได้ หรือเข้าใจผิดเอาที่เดียว

ทีนี้ก็จะมาดูให้ละเอียดลงไปถึงคําว่าสังขาร, สังขาร โดยพยัญชนะ โดยคําพูดในภาษาบาลี โดยเฉพาะอย่างยิ่งในครั้งพุทธกาล. คําว่าสังขารนั้นเป็นภาษาบาลี ถ้าแปลเป็นภาษาไทยเราอย่างถูกต้องที่สุดแล้ว ก็ต้องแปลว่าปรุง สังขารคืออะไร ? สังขารคือสิ่งที่ปรุง สิ่งที่ถูกปรุง การปรุง อํานาจแห่งการปรุง สิ่งกระตุ้นให้เกิดการปรุง; เหล่านี้มันเป็นการปรุง. คําว่าปรุงคือทําอย่างไร? นี้เอาภาษาธรรมดาชาวบ้านก็ได้ ปรุงคือเอาของหลายๆอย่างมารวมกันเข้า แล้วให้เกิดของใหม่ขึ้นมา; เช่นปรุงอาหารเป็นต้น ในครัวปรุงอาหารจะเป็นแกงสักอย่างหนึ่ง มันก็มีหลายอย่างมา รวมกันเข้าด้วยวิธีปรุงก็เกิดเป็นแกงขึ้นมา, คําว่าปรุงนั่นน่ะคือสังขาร คําว่าสังขารคือปรุง จะเล็งถึงการปรุงก็ได้ สิ่งที่ถูกปรุงก็ได้ สิ่งที่ปรุงสิ่งอื่นก็ได้ มันทําหน้าที่พร้อมๆกันไป

พุทธทาสภิกขุ

ที่มา : ธรรมบรรยายประจำวันเสาร์ แห่งภาคมาฆบูชา ครั้งที่ ๑๑ หัวข้อเรื่อง “ สังขาร และ วิสังขาร ” เมื่อวันที่ ๑๙ มีนาคม ๒๕๒๖ จากหนังสือชุดธรรมโฆษณ์ เล่มชื่อว่า “ธรรมะเล่มน้อย” หน้า ๓๔๐,๓๔๑ - ๓๔๔

## ท. ส. ปัญญาวุฑโฒ - รวบรวม. ##

ที่มา https://www.facebook.com/227389201503419/posts/736686823906985/

ผู้ที่เพิ่งสนใจฟังธรรมท่านพุทธทาส

ขอแนะนำให้ฟัง ภาษาคน ภาษาธรรมปูพื้นก่อน จะช่วยให้ฟังธรรมท่านเข้าใจขึ้นครับ

ฟัง #ภาษาคน_ภาษาธรรม

https://tinyurl.com/y3fmdrae

ฟัง #ปุจฉา_วิสัชนา เรื่องอื่นๆที่

https://tinyurl.com/yxmy9rqj

ฟัง #อานาปานสติ #จิตตภาวนา #วิปัสสนา #สติปัฏฐาน4 #สมาธิ

https://tinyurl.com/y6zndt47

ฟัง #ธรรมโฆษณ์71เล่ม(ปกดำ)

https://tinyurl.com/y458r8yr