[กฤษดา มธุรสพงศ์พันธ์] ทุกขวรรคที่ ๖ ๑. ปริวีมังสนสูตร [๑๘๘] ข้าพเจ้าสดับมาแล้วอย่างนี้ สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระภาคตรัสเรียกภิกษุทั

สำรวจ
ลงทุน
คำถาม

มีบัญชีอยู่แล้ว?หรือ

กฤษดา มธุรสพงศ์พันธ์

•

12 มี.ค. 2021 เวลา 13:52 • การตลาด

ทุกขวรรคที่ ๖

๑. ปริวีมังสนสูตร

[๑๘๘] ข้าพเจ้าสดับมาแล้วอย่างนี้

สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระภาคตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายว่า

ดูกรภิกษุทั้งหลาย !

ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคว่า

พระพุทธเจ้าข้า !

พระผู้มีพระภาคได้ตรัสว่า

ดูกรภิกษุทั้งหลาย !

ด้วยเหตุเท่าไรหนอแล ? ภิกษุเมื่อพิจารณา พึงพิจารณาเพื่อความสิ้นทุกข์โดยชอบ โดยประการทั้งปวง

ภิกษุเหล่านั้นทูลว่า

พระพุทธเจ้าข้า ! ธรรมทั้งหลายของพวกข้าพระองค์ มีพระผู้มีพระภาคเป็นที่ตั้ง มีพระผู้มีพระภาคเป็นผู้นำ มีพระผู้มีพระภาคเป็นที่พึ่ง ได้โปรดเถิดพระพุทธเจ้าข้า

ขอเนื้อความแห่งภาษิตนี้จงแจ่มแจ้งกะพระผู้มีพระภาคเถิด ภิกษุทั้งหลายได้ฟังต่อพระผู้มีพระภาคแล้ว จักทรงจำไว้

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ! ถ้าเช่นนั้น เธอทั้งหลายจงฟัง จงใส่ใจให้ดี เราจักกล่าว

ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคแล้ว ฯ

[๑๘๙] พระผู้มีพระภาคได้ตรัสว่า

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เมื่อพิจารณาย่อมพิจารณาว่า ทุกข์คือชราและมรณะมีประการต่างๆ มากมายเกิดขึ้นในโลก

ทุกข์นี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิดหนอแล ?

เมื่ออะไรมี ชราและมรณะจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี ชราและมรณะจึงไม่มี ; ภิกษุนั้นพิจารณาอยู่ ย่อมรู้ประจักษ์ว่า

ทุกข์คือชราและมรณะมีประการต่างๆ มากมาย เกิดขึ้นในโลก !

ทุกข์นี้แลมีชาติเป็นเหตุ ,

มีชาติเป็นสมุทัย ,

มีชาติเป็นกำเนิด ,

มีชาติเป็นแดนเกิด ,

เมื่อชาติมี ชราและมรณะจึงมี ;

เมื่อชาติไม่มี ชราและมรณะจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์ชราและมรณะ ,

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดชราและมรณะ ,

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งชราและมรณะ ,

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งชราและมรณะ ,

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น ;

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร ;

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ! ภิกษุนี้เราเรียกว่า

เป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความสิ้นทุกข์โดยชอบ

โดยประการทั้งปวง เพื่อความดับแห่งชราและมรณะ ฯ

[๑๙๐] อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็ชาตินี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี ชาติจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี ชาติจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้นพิจารณาอยู่่ ย่อมรู้ประจักษ์ว่า

ชาติมีภพเป็นเหตุ ,

มีภพเป็นสมุทัย ,

มีภพเป็นกำเนิด ,

มีภพเป็นแดนเกิด,

เมื่อภพมี ชาติจึงมี ;

เมื่อภพไม่มี ชาติจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์ชาติ ;

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งชาติ ;

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งชาติ ;

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งชาติ ;

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น ,

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร ,

ภิกษุนี้เราเรียกว่าเป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความสิ้นทุกข์โดยชอบ โดยประการทั้งปวง เพื่อความดับแห่งชาติ ฯ

[๑๙๑] อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็ภพนี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี ภพจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี ภพจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า

ภพมีอุปาทานเป็นเหตุ ;

มีอุปาทานเป็นสมุทัย ;

มีอุปาทานเป็นกำเนิด ;

มีอุปาทานเป็นแดนเกิด ;

เมื่ออุปาทานมี ภพจึงมี ;

เมื่ออุปาทานไม่มี ภพจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์ภพ,

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งภพ,

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งภพ,

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งภพ,

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น ;

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร ;

ภิกษุนี้เราเรียกว่า เป็นผู้ปฏิบัติเพื่อความสิ้นทุกข์โดยชอบ โดยประการทั้งปวง

เพื่อความดับแห่งภพ.!

อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็อุปาทานนี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี อุปาทานจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี อุปาทานจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า อุปาทานมีตัณหาเป็นเหตุ ;

มีตัณหาเป็นสมุทัย ;

มีตัณหาเป็นกำเนิด ;

มีตัณหาเป็นแดนเกิด ;

เมื่อตัณหามี อุปาทานจึงมี ;

เมื่อตัณหาไม่มี อุปาทานจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์อุปาทาน,

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งอุปาทาน,

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งอุปาทาน,

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งอุปาทาน,

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น ;

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร ;

เพื่อความดับแห่งอุปาทาน.!

อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็ตัณหานี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี ตัณหาจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี ตัณหาจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า ตัณหามีเวทนาเป็นเหตุ ;

มีเวทนาเป็นสมุทัย ;

มีเวทนาเป็นกำเนิด ;

มีเวทนาเป็นแดนเกิด ;

เมื่อเวทนามี ตัณหาจึงมี ,

เมื่อเวทนาไม่มีตัณหาจึงไม่มี ,

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์ตัณหา ;

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งตัณหา ;

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งตัณหา ;

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งตัณหา ;

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น ,

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร ,

เพื่อความดับแห่งตัณหา.!

อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็เวทนานี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี เวทนาจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี เวทนาจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า เวทนามีผัสสะเป็นเหตุ ;

มีผัสสะเป็นสมุทัย ;

มีผัสสะเป็นกำเนิด ;

มีผัสสะเป็นแดนเกิด ;

เมื่อผัสสะมี เวทนาจึงมี ,

เมื่อผัสสะไม่มี เวทนาจึงไม่มี ,

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์เวทนา ;

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งเวทนา ;

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งเวทนา ;

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งเวทนา ;

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร

เพื่อความดับแห่งเวทนา.!

อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็ผัสสะนี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี ผัสสะจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี ผัสสะจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า ผัสสะมีสฬายตนะเป็นเหตุ ;

มีสฬายตนะเป็นสมุทัย ;

มีสฬายตนะเป็นกำเนิด ;

มีสฬายตนะเป็นแดนเกิด ;

เมื่อสฬายตนะมี ผัสสะจึงมี ,

เมื่อสฬายตนะไม่มี ผัสสะจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์ผัสสะ,

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งผัสสะ,

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งผัสสะ,

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งผัสสะ,

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร

เพื่อความดับแห่งผัสสะ.!

อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็สฬายตนะนี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี สฬายตนะจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี สฬายตนะจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า สฬายตนะมีนามรูปเป็นเหตุ ;

มีนามรูปเป็นสมุทัย ;

มีนามรูปเป็นกำเนิด ;

มีนามรูปเป็นแดนเกิด ;

เมื่อนามรูปมี สฬายตนะจึงมี ,

เมื่อนามรูปไม่มี สฬายตนะจึงไม่มี ,

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์สฬายตนะ;

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งสฬายตนะ;

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งสฬายตนะ;

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งสฬายตนะ;

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร

เพื่อความดับแห่งสฬายตนะ.!

อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็นามรูปนี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี นามรูปจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี นามรูปจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า นามรูปมีวิญญาณเป็นเหตุ ;

มีวิญญาณเป็นสมุทัย ;

มีวิญาณเป็นกำเนิด ;

มีวิญญาณเป็นแดนเกิด ;

เมื่อวิญญาณมี นามรูปจึงมี ,

เมื่อวิญญาณไม่มี นามรูปจึงไม่มี ,

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์นามรูป ;

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งนามรูป ;

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งนามรูป ;

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งนามรูป ;

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร

เพื่อความดับแห่งนามรูป.!

อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็วิญญาณนี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี วิญญาณจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี วิญญาณจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า วิญญาณมีสังขารเป็นเหตุ ;

มีสังขารเป็นสมุทัย ;

มีสังขารเป็นกำเนิด ;

มีสังขารเป็นแดนเกิด ;

เมื่อสังขารมี วิญญาณจึงมี ,

เมื่อสังขารไม่มี วิญญาณจึงไม่มี ,

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์วิญญาณ ;

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งวิญญาณ ;

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งวิญญาณ ;

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งวิญญาณ ;

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร

เพื่อความดับแห่งวิญญาณ.!

อีกประการหนึ่ง ภิกษุเมื่อพิจารณา ย่อมพิจารณาว่า

ก็สังขารนี้มีอะไรเป็นเหตุ ?

มีอะไรเป็นสมุทัย ?

มีอะไรเป็นกำเนิด ?

มีอะไรเป็นแดนเกิด ?

เมื่ออะไรมี สังขารจึงมี ;

เมื่ออะไรไม่มี สังขารจึงไม่มี ;

ภิกษุนั้น เมื่อพิจารณาย่อมรู้ประจักษ์ว่า สังขารมีอวิชชาเป็นเหตุ ;

มีอวิชชาเป็นสมุทัย ;

มีอวิชชาเป็นกำเนิด ;

มีอวิชชาเป็นแดนเกิด ;

เมื่ออวิชชามี สังขารจึงมี ,

เมื่ออวิชชาไม่มี สังขารจึงไม่มี ,

ภิกษุนั้นย่อมรู้ประจักษ์สังขาร ;

ย่อมรู้ประจักษ์เหตุเกิดแห่งสังขาร ;

ย่อมรู้ประจักษ์ความดับแห่งสังขาร ;

ย่อมรู้ประจักษ์ปฏิปทาอันสมควรที่ให้ถึงความดับแห่งสังขาร ;

และย่อมเป็นผู้ปฏิบัติอย่างนั้น

เป็นผู้ประพฤติธรรมอันสมควร

เพื่อความดับแห่งสังขาร.!

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ! บุคคลตกอยู่ในอวิชชา ถ้าสังขารที่เป็นบุญปรุงแต่ง วิญญาณก็เข้าถึงบุญ ,

ถ้าสังขารที่เป็นบาปปรุงแต่ง วิญญาณก็เข้าถึงบาป ,

ถ้าสังขารที่เป็นอเนญชาปรุงแต่ง วิญญาณก็เข้าถึงอเนญชา ฯ

[๑๙๒] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ! ในกาลใดแล ภิกษุละอวิชชาได้แล้ว ; วิชชาเกิดขึ้นแล้ว ;

ในกาลนั้น ภิกษุนั้นก็ไม่ทำกรรมเป็นบุญ ;

ไม่ทำกรรมเป็นบาป ; ไม่ทำกรรมเป็นอเนญชา ;

เพราะสำรอกอวิชชาเสีย ;

เพราะมีวิชชาเกิดขึ้น ;

เมื่อไม่ทำเมื่อไม่คิด ;

ก็ไม่ถือมั่นอะไรๆ ในโลก;

เมื่อไม่ถือมั่น ก็ไม่สะดุ้งกลัว ;

เมื่อไม่สะดุ้งกลัว ; ก็ปรินิพพานเฉพาะตน ย่อมรู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำ ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี.

ภิกษุนั้นถ้าเสวยสุขเวทนา ,

ก็รู้ชัดว่าสุขเวทนานั้นไม่เที่ยง,

อันตนไม่ยึดถือแล้วด้วยตัณหา,

อันตนไม่เพลิดเพลินแล้วด้วยตัณหา,

ถ้าเสวยทุกขเวทนา ,

ก็รู้ชัดว่าทุกขเวทนานั้นไม่เที่ยง ,

อันตนไม่ยึดถือแล้วด้วยตัณหา ,

อันตนไม่เพลิดเพลินแล้วด้วยตัณหา ,

ถ้าเสวยอทุกขมสุขเวทนา ,

ก็รู้ชัดว่าอทุกขมสุขเวทนานั้นไม่เที่ยง ,

อันตนไม่ยึดถือแล้วด้วยตัณหา,

อันตนไม่เพลิดเพลินแล้วด้วยตัณหา,

ภิกษุนั้นถ้าเสวยสุขเวทนาก็วางใจเฉย เสวยไป ;

ถ้าเสวยทุกขเวทนาก็วางใจเฉยเสวยไป ;

ถ้าเสวยอทุกขมสุขเวทนาก็วางใจเฉยเสวยไป ;

ภิกษุนั้นเมื่อเสวยเวทนาที่ปรากฏทางกาย,

ก็รู้ชัดว่าเราเสวยเวทนาที่ปรากฏทางกาย,

เมื่อเสวยเวทนาที่ปรากฏทางชีวิต ,

ก็รู้ชัดว่าเราเสวยเวทนาที่ปรากฏทางชีวิต ,

รู้ชัดว่า เวทนาทั้งปวงอันตัณหาไม่เพลิดเพลินแล้วจักเป็นของเย็น ;

สรีรธาตุจักเหลืออยู่ในโลกนี้เท่านั้น เบื้องหน้าตั้งแต่สิ้นชีวิต เพราะความแตกแห่งกาย ฯ

[๑๙๓] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ! บุรุษยกหม้อที่ยังร้อนออกจากเตาเผาหม้อวางไว้ที่พื้นดิน อันเรียบ ไออุ่นที่หม้อนั้นพึงหายไป กระเบื้องหม้อยังเหลืออยู่ที่พื้นดินนั้นนั่นแหละ แม้ฉันใด

ภิกษุทั้งหลาย !

ภิกษุเมื่อเสวยเวทนาที่ปรากฏทางกาย,

ก็รู้ชัดว่าเราเสวยเวทนาที่ปรากฏทางกาย;

เมื่อเสวยเวทนาที่ปรากฏทางชีวิต,

ก็รู้ชัดว่าเราเสวยเวทนาที่ปรากฏทางชีวิต;

รู้ชัดว่า เวทนาทั้งปวงอันตัณหาไม่เพลิดเพลินแล้ว จักเป็นของเย็น

สรีรธาตุจักเหลืออยู่ในโลกนี้เท่านั้น เบื้องหน้าตั้งแต่สิ้นชีวิต เพราะความแตกแห่งกาย ฉันนั้นเหมือนกัน ฯ

[๑๙๔] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ! พวกเธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน ?

ภิกษุผู้ขีณาสพพึงทำกรรมเป็นบุญบ้าง; ทำกรรมเป็นบาปบ้าง; ทำกรรมเป็นอเนญชา; บ้างหรือหนอ ฯ

ภิกษุทั้งหลายทูลว่า ไม่เป็นอย่างนั้น พระเจ้าข้า ฯ

พ. ก็อีกอย่างหนึ่ง เมื่อสังขารไม่มีโดยประการทั้งปวง เพราะสังขารดับ วิญญาณพึงปรากฏหรือหนอ ฯ