จังหวัด
คำว่า "จังหวัด" เดิมหมายถึง ถิ่น เขต บริเวณ ดังตัวอย่าง
“...พระแผลงศรศักดิ์สำแดง ดุจฟ้าฟาดแสง จังหวาดจังหวัดเวหา...” (สมุทรโฆษคำฉันท์)
"ในวงจังหวัดพลับพลาชัย สายัณห์ไรไรจะกลับมา..." (บทละครเรื่องอุณรุท)
"...บางคูเวียงเสียงเงียบเชียบสงัด เป็นจังหวัดแถวสวนล้วนพฤกษา..." (นิราศพระประธม)
“...เขื่อนเพ็ชร์ด้านหลัง ๒ ด้าน ยาว ๓๔ วา ๔ ศอก กว้าง ๖ ศอกคืบ ๖ นิ้ว สูง ๒ วาศอกคืบ กำแพงกั้นรอบจังหวัดพระที่นั่งตั้งแต่มุมพระที่นั่งพิพัฒพงศ์ถาวรวิจิตร์ เลี้ยวมาชนมุมเขื่อนเพ็ชร์สาย ๑...” (หนังสือ COURT ข่าวราชการ)
ต่อมามีความหมายแคบลง
หมายถึงหน่วยการปกครองส่วนภูมิภาคที่รวมท้องที่หลายๆ อำเภอเข้าด้วยกันเท่านั้น
หากไม่นับว่ากรุงเทพมหานครเป็นจังหวัด ปัจจุบันประเทศไทยก็มี ๗๖ จังหวัด
จังหวัดที่ก่อตั้งล่าสุดคือ บึงกาฬ (๒๕๕๔) แยกมาจากจังหวัดหนองคาย
เขตปกครองในสมัยโบราณฐานะของ “เมือง” เท่ากับ “จังหวัด”
เช่น เมืองตราด เมืองเชียงใหม่ เมืองนครศรีธรรมราช
หมายถึง จังหวัดตราด จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัดนครศรีธรรมราช
เอกสารราชการเคยใช้คำว่า "เมือง" กับ "จังหวัด" ปะปนกัน ถึงวันที่ ๑๙ พฤษภาคม ๒๔๕๙ จึงได้มีประกาศกระทรวงมหาดไทยเรื่องทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนคำว่า "เมือง" เป็น "จังหวัด"
ปรกติแล้วชื่อของจังหวัดจะเป็นชื่อเดียวกับชื่ออำเภออันเป็นที่ตั้งศูนย์กลางจังหวัด
เช่น ศูนย์กลางการปกครองของจังหวัดเพชรบุรีอยู่ที่อำเภอเมืองเพชรบุรี
แต่ชื่ออำเภอเหล่านี้มักเรียกย่อแต่เพียงว่า “อำเภอเมือง”
ยกเว้นจังหวัดพระนครศรีอยุธยาที่ใช้ชื่อจังหวัดเป็นชื่ออำเภอคืออำเภอพระนครศรีอยุธยา
จากอดีตถึงปัจจุบันได้มีการจัดตั้งและยุบเลิกบางจังหวัดหลายครั้ง
เช่น จัดตั้งจังหวัดสมุทรปราการ (๒๔๘๙) แยกจากจังหวัดพระนคร จัดตั้งจังหวัดพะเยา (๒๕๒๐) แยกจากจังหวัดเชียงราย ฯลฯ
ยุบเลิกจังหวัดตะกั่วป่า รวมเข้ากับจังหวัดพังงา (๒๔๗๔) ยุบเลิกจังหวัดสวรรคโลก (๒๔๘๒) รวมเข้ากับจังหวัดสุโขทัย ฯลฯ
เฉพาะที่สวรรคโลกกล่าวกันว่าการยุบเลิกครั้งนั้นส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจและวิถีชีวิตผู้คนเป็นอันมาก
เหตุเพราะมีการย้ายศูนย์ราชการ ศูนย์การศึกษาต่างๆ และข้าราชการลงใต้ไปอยู่ที่สุโขทัยด้วย
ประกาศกระทรวงมหาดไทยเรื่องย้ายศาลากลางจังหวัดสวรรคโลก ที่ประกาศในราชกิจจานุเบกษาเมื่อวันที่ ๓๑ มีนาคม พ.ศ.๒๔๘๑ ให้เหตุผลว่า
“...ด้วยที่ตั้งจังหวัดสวรรคโลก...พื้นทำเลคับแคบไม่มีทางที่จะขยายความเจริญก้าวหน้าไปได้สะดวกส่วนที่อำเภอสุโขทัยธานี เป็นที่ชุมนุมชน และเป็นศูนย์กลางเหมาะสมที่จะเป็นที่ตั้งจังหวัดยิ่งกว่า...”
การลดฐานะจาก “จังหวัดสวรรคโลก” เป็น “อำเภอสวรรคโลก” ก่อความเจ็บช้ำน้ำใจใหญ่หลวงแก่กุลทายาทพระยาสวรรคโลกอย่างสาหัส
กระแสเรียกร้องให้จัดตั้งจังหวัดสวรรคโลกขึ้นมาอีกจึงยังคงโลดแล่นแม้ผ่านคืนวันมา ๘๒ ปีแล้วก็ตาม
ธรรมดาผู้คนต่างอำเภอจะเรียกพื้นที่บริเวณ "ตัวจังหวัด" ของตนต่างกันไป
คนสุโขทัยเรียก "ธานี"
คนพิษณุโลกเรียก "พิดโลก"
คนเพชรบุรีเรียก "ตลาด"/"เพชร"
หรือคนสุพรรณเรียกว่า "จังหวัด"
เพื่อนผมคนหนึ่งเคยหัวร่องอหงายเมื่อได้ยินผมพูดคำนั้น แล้วเยาะหยันผมว่า
"พวกชนบทประเทศ--เรียกจังหวัด"
มันประชดประชันว่าฟังดูเหมือนพวกสมมติตัวเองว่าอยู่ห่างไกลไม่เป็นอันหนึ่งอันเดียวกับความเจริญ
"แล้วบ้าน_ึงเรียกว่าอะไร" ผมย้อนถามบ้าง
"ในเมือง!!!"
ผมอยากบอกเหลือเกินว่าคำนี้ฟังแล้วห่างไกลกว่าผมเสียอีกแต่ก็เกรงใจมีดเหน็บที่มันพกติดเอวไว้ตลอดเมื่อออกไปทำธุระนอกบ้าน--บ้านที่อยู่ด่านช้าง อำเภอชายแดนสุพรรณกับเมืองกาญจน์และอุทัยธานี
ปรัชญา ปานเกตุ เขียนเมื่อวันพุธที่ ๒ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๔
#ศัพทาธิบาย #ศัพทานุกรม #ศัพทานุกรมวัฒนธรรมไทย #Lexicon of Thai Culture #ศัพทานุกรมวรรณคดีไทย # Lexicon of Thai Literature #วรรณคดี #วรรณกรรม #ประวัติศาสตร์ #ศิลปวัฒนธรรม #สมุทรโฆษคำฉันท์ # #บทละครเรื่องอุณรุท #นิราศพระประธม #หนังสือ COURT ข่าวราชการ #UpperSiamese #จังหวัด
ขอบคุณภาพจาก facebook คุณสมชาย เดือนเพ็ญ Somchai Duenpen
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
