รู้เรื่องสัตว์ ๆ ตอนที่ 14 ‘apex predator’
นักล่าระดับมงกุฎเพชร 👑
ยังคงซุ่มส่องสัตว์ผู้ล่า (predator) อย่างเสือกันเช่นเดิมค่ะ 🧐🐅
สำหรับบ้านเราแล้วเสือเรียกได้ว่าเป็น ‘ราชาแห่งพงไพร’ ของผืนป่าแถบเอเชีย
แต่ในภูมิภาคและระบบนิเวศอื่น ๆ ก็มีผู้ล่าเจ้าถิ่นที่แตกต่างกันไป
และวันนี้เราจะพามารู้จักกับผู้ล่าระดับมงกุฎเพชรหรือที่เรียกกันว่า ‘apex predator’ หรือ ‘สัตว์ผู้ล่าขั้นสูงสุด’ กันค่ะ
cr. freepik
หากพูดถึง ‘การล่า’ คิดว่าหลาย ๆ คนน่าจะพอนึกภาพการวิ่ง/ว่ายหนีเพื่อเอาชีวิตรอดของ ‘เหยื่อ’ จาก ‘นักล่า’ ที่โดดเด่นหลาย ๆ ชนิด
เช่น ถ้าเป็นภาพการล่าในทุ่งหญ้าของแอฟริกา...ก็อาจจะเป็นภาพการล่าแบบทีมเวิร์คของฝูง ‘สิงโต’ 🦁
ถ้าเป็นภาพการล่าในท้องทะเลลึก...ก็อาจจะเป็นภาพของ ‘ฉลามขาว’ ที่ว่ายน้ำอย่างปราดเปรียวและใช้ขากรรไกรอันแสนจะน่าสะพรึงกลัวเพื่องับเหยื่อ🦈
ถ้าเป็นภาพการล่าฝ่าเวหา...ก็น่าจะเป็นภาพการกระพือปีกบินแหวกอากาศเผื่อโฉบลงมาจับเหยื่อด้วยกรงเล็บอันทรงพลังของพญานกอินทรีย์🦅
เหล่านี้คือหนึ่งในตัวอย่างของนักล่าชื่อดังที่อยู่บนสุดของห่วงโซ่อาหาร (food chain) หรือที่เรียกว่า ‘apex predator’ ‘alpha predator’ หรือ ‘top predator’ นั่นเอง
https://safarisafricana.com/apex-predators/
Apex predator สำคัญต่อระบบนิเวศอย่างไร?
Apex predator หรือสัตว์ผู้ล่าขั้นสูงสุด คือสัตว์ผู้ล่าที่อยู่บนสุดของห่วงโซ่อาหารและไม่มีศัตรูตามธรรมชาติในระบบนิเวศที่อยู่อาศัย
ซึ่งนอกจากจะมีหน้าที่เหมือนสัตว์ผู้ล่าชนิดอื่นๆ ที่เป็นผู้ควบคุมจำนวนประชากรสัตว์ชนิดอื่นและกำจัดสายพันธุ์ที่อ่อนแอแล้วนั้น
การมีอยู่ของสัตว์ผู้ล่าขั้นสูงสุดมีส่วนสำคัญในการช่วยควบคุมพฤติกรรมสัตว์ชนิดอื่น ๆ ให้อยู่ในสมดุล
โดยสมดุลที่เกิดจากการมีอยู่ของผู้ล่าขั้นสูงสุดคือสิ่งที่เรียกว่า 'นิเวศวิทยาแห่งความกลัว' หรือ 'Ecology of Fear'
นั่นก็คือในระบบนิเวศหรือสิ่งแวดล้อมมีสัตว์ผู้ล่าขั้นสูงสุดอยู่บรรดานักล่าระดับรอง ๆ (Mesopredator) จะเกิดความเกรงกลัวและหลีกเลี่ยงการใช้พื้นที่บางบริเวณในบางเวลา จนทำให้เกิดการแบ่งสันปันส่วนการใช้ทรัพยากรของสิ่งมีชีวิตต่างๆ อย่างลงตัว
แต่หากสัตว์ผู้ล่าขั้นสูงสุดถูกกำจัดออกไปผู้ล่าระดับรองก็ขึ้นมาแทนที่โดยปราศจากการควบคุม อาจเกิดการล่าสิ่งมีชีวิตบางกลุ่มจนหมดไป สมดุลของระบบนิเวศก็จะเกิดการสั่นคลอน และค่อยๆ ส่งผลกระทบต่อเนื่องมายังสายใยของสิ่งมีชีวิตทั้งระบบ
มารู้จักกับนักล่าเจ้าถิ่น เหล่า apex predator ในระบบนิเวศต่าง ๆ กัน
เริ่มกันที่ทวีปออสเตรเลีย
ลืมภาพจิงโจ้🦘หรือหมีโคอาล่า🐨แสนน่ารักไปก่อน เพราะ apex predator ของทวีปนี้ก็น่ารักไม่แพ้กัน
สัตว์ชนิดนั้นก็คือเจ้าแทสเมเนียนเดวิล (Tasmanian Devil) ซึ่งสัตว์มีถุงหน้าท้อง (marsupial) เช่นเดียวกันกับจิ้งโจ้นั่นเอง ซึ่งปัจจุบันมีถิ่นฐานเฉพาะในรัฐแทสเมเนียของออสเตรเลียเท่านั้น
สันนิษฐานว่าแทสเมเนียเดวิลได้สูญพันธุ์ไปจากแผ่นดินใหญ่ของออสเตรเลียไปเมื่อกว่าหนึ่งพันปีมาแล้ว
แทสเมเนียนเดวิลมีขนาดใกล้เคียงกับสุนัขตัวเล็ก ๆ แต่ถือเป็น marsupial กินเนื้อที่มีขนาดใหญ่ที่สุด เห็นหน้าตาน่ารักแต่เป็นสัตว์ที่มีนิสัยดุร้ายและถือว่าเป็นสัตว์ที่มีกรามขนาดใหญ่ที่สุดในโลกเมื่อเทียบกับขนาดตัว
แทสเมเนียนเดวิล (Sarcophilus harrisii) marsupial กินเนื้อที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของทวีปออสเตรเลีย ปัจจุบันกำลังอยู่ในภาวะใกล้สูญพันธุ์ © Drewfitzgibbon/Dreamstime.com
🏔ไปกันที่ฝั่งซีกโลกเหนือ
มี apex predator โหดๆ หลายชนิด ไม่ว่าจะเป็นหมีสองสีอย่าง หมีขาว🐻❄️และหมีสีน้ำตาล🐻หรือจะเป็นนกอินทรีทอง🦅
🐻❄️หมีขาวหรือหมีขั้วโลก (Polar Bear) เป็นสัตว์สัญลักษณ์ของนักล่าในน่านน้ำอาร์กติกที่เย็นเยือก
ด้วยขนาดตัวที่เมื่อยืนบนขาหลังอาจสูงได้ถึง 3 เมตร และน้ำหนักเฉลี่ยมากถึง 700 กก. ทำให้หมีขาวเป็นนักล่าที่น่ากลัวและไม่มีศัตรูตามธรรมชาติอื่นนอกจาก...มนุษย์ โดยกิจกรรมของมนุษย์กำลังทำให้ถิ่นที่อยู่อาศัยและเหยื่อของหมีขาวลดลงและทำให้หมีขาวเป็นสัตว์ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง
หมีขาวหรือหมีขั้วโลก (Ursus maritimus ที่มา : https://safarisafricana.com/apex-predators/
หมีสีน้ำตาล (Brown Bear) เป็นหนึ่งในสัตว์บกที่ใหญ่ที่สุดที่ยังมีชีวิตอยู่ในปัจจุบัน พบได้ทั่วไปในป่าในอเมริกาเหนือ ยุโรป และเอเชียโดยมักอาศัยอยู่ใกล้กับมนุษย์
หมีสีน้ำตาล (Ursus arctos) © Ami Vitale via https://www.nature.org/en-us/get-involved/how-to-help/animals-we-protect/brown-bear/
🦅นกอินทรีทอง (Golden Eagle) นกนักล่าที่เป็นที่รู้จักในซีกโลกเหนือที่ครั้งหนึ่งแพร่กระจายทั่วซีกโลกเหนือ แต่ปัจจุบันได้หายไปจากหลายๆ พื้นที่ซึ่งมนุษย์ได้เข้ามาอาศัย
นกอินทรีทอง (Aquila chrysaetos) ที่มา : https://safarisafricana.com/apex-predators/
🌊โลกใต้น้ำเองก็มี apex predator แห่งมหาสมุทรเช่นกัน
และจะเป็นใครไปไม่ได้เลยนอกจาก ‘ฉลามขาว’ (Great White Shark) และวาฬเพชรฆาต (Killer Whale)
🦈ฉลามขาวราชาแห่งมหาสมุทรนั้นเป็นนักล่าคนดังจากภาพยนต์เรื่อง jaws ที่แม้ว่าภาพจากหนังเรื่องดังกล่าวจะทำให้คนทั่วโลกต่างพากันกลัวฉลามขาวกันอย่างมาก
แต่ความจริงแล้วต่อปีฉลามคร่าชีวิตคนน้อยมากเมื่อเทียบกับชีวิตของฉลามที่ถูกมนุษย์ฆ่าเพียงเพื่อจะเอาหูฉลามไปเป็นอาหาร
แต่คนดังคน (ตัว) นี้ก็เป็น apex predator ที่ถูกถกเถียงกันอย่างมากเพราะบ่อยครั้งก็ยังตกเป็นเหยื่อให้กับวาฬเพชรฆาตหรือฉลามชนิดใหญ่อื่น ๆ ด้วย
ฉลามขาว (Carcharodon carcharias) ที่มา: wikipedia
วาฬเพชรฆาตหรือวาฬออร์กา (orca) เป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่ อยู่ในวงศ์โลมา (Delphinidae) อาศัยอยู่ในมหาสมุทรทั่วโลก ตั้งแต่อาร์กติกเรื่อยไปจนถึงแอนตาร์กติก รวมทั้งในทะเลแถบเขตร้อน
วาฬชนิดนี้กินสัตว์ทะเลอื่นๆ เป็นอาหาร รวมทั้งฉลาม โลมา แมวน้ำ สิงโตทะเล เพนกวิน หรือแม้แต่วาฬชนิดอื่นที่มีขนาดใหญ่กว่า จึงได้ชื่อว่าเป็นวาฬชนิดที่ดุร้ายที่สุดในโลก
เทคนิคการล่าเหยื่อของวาฬเพชฌฆาตมีหลายรูปแบบขึ้นอยู่กับชนิดของเหยื่อผู้โชคร้าย แต่โดยทั่วไปวาฬเพชฌฆาตในธรรมชาติจะไม่ทำร้ายมนุษย์
วาฬเพชรฆาต (Orcinus orca) ที่มา: wikipedia
🌏ฝั่งเอเชียก็มีสัตว์เลื้อยคลานที่เป็น apex predator อยู่ไม่น้อยไม่ว่าจะเป็น งูจงอาง จระเข้น้ำเค็มและที่ขาดไม่ได้เลยก็คือมังกรโคโมโด🐍🐊🦎
🐍งูจงอาง หรือ King Cobra แค่ชื่อก็การันตีความเป็นราชาของงูชนิดนี้ เพราะงูจงอางเป็นงูพิษที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก โดยมีความยาวได้ถึง 5.5 เมตร และหากถูกงูชนิดนี้กัดและไม่ได้รับการรักษาก็มีอัตราการเสียชีวิตถึง 50% เลยทีเดียว
งูจงอางพบมากในเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยมักจะกินงูชนิดอื่นๆ รวมทั้งงูหนูและงูเหลือมขนาดเล็ก และบางครั้งบนสัตว์มีกระดูกสันหลังอื่นๆ เช่น กิ้งก่า นก และสัตว์ฟันแทะต่าง ๆ
งูจงอาง (Ophiophagus hannah) ที่มา: wikipedia
🐊จระเข้น้ำเค็ม (Saltwater Crocodile) เป็นสายพันธุ์จระเข้ที่ใหญ่ที่สุดในโลก โตเต็มที่ได้ถึง 4-5 เมตร มีอุปนิสัยดุร้ายมาก สามารถโจมตีสัตว์ที่โดยปกติไม่ใช่อาหารได้ เช่น มนุษย์ เป็นต้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบางถิ่นของออสเตรเลียที่ขึ้นชื่ออย่างยิ่งในเรื่องการโจมตีมนุษย์ของจระเข้น้ำเค็ม
อีกทั้งมีแรงกัดของกรามได้อย่างรุนแรงมากที่สุดในโลก โดยมีแรงมากถึง 1,700 ปอนด์ แถมยังสามารถกระโดดงับเหยื่อได้ซึ่งไม่น่าเป็นไปได้ในสัตว์เลื้อยคลายขนาดใหญ่เช่นนี้ จนมีชื่อเรียกในภาษาอังกฤษว่า "Man Eater" เลยทีเดียว
พบกระจายพันธุ์ตั้งแต่ภูมิภาคเอเชียใต้จนถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และประเทศออสเตรเลียทางตอนเหนือ มักอาศัยอยู่ในป่าโกงกางหรือป่าชายเลนในที่ที่เป็นน้ำกร่อยหรือน้ำเค็ม
จระเข้น้ำเค็ม (Crocodylus porosus) ที่มา: wikipedia
และไฮไลท์สุดท้ายก็คือมังกรโคโมโด (Komodo dragon) เป็นสัตว์ตระกูลกิ้งก่าที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลกนี้ โดยมีความยาวสูงสุดได้ถึง 3 เมตร และหนัก 160 กิโลกรัม มีฟันกับเขี้ยวอันแหลมคม และมีพิษร้าย
ท่ามกลางเกาะ 17,500 เกาะของอินโดนีเซีย สามารถพบมังกรโคโมไดเพียงเพียง 5 เกาะเท่านั้น ได้แก่ เกาะ รินกา กิลิโมตัง ฟลอเรส ปาดาร์ และเกาะโคโมโดซึ่งเป็นที่มาของชื่อของมังกรชนิดนี้
มังกรโคโมโดไม่มีผู้ล่าในสภาพแวดล้อมที่อยู่อาศัย เป็นสัตว์นักล่าที่กินเนื้อสัตว์ทุกประเภท รวมถึงซากศพ ไม่ว่าจะเป็นควายน้ำ กวาง สุกร และเป็นที่รู้กันว่าสามารถฆ่าและกินมนุษย์ได้
น้ำลายของพวกโคโมโดมีแบคทีเรียที่เป็นพิษ และหากสัตว์ (หรือคน) ที่โดนกัดด้วยฟันอันแหลมคมแต่ยังสามารถหนีรอดจากการโดนไล่ล่าด้วยกล้ามขาอันทรงพลังได้ (ถ้าใครเคยดูหนังเรื่องโคโมโดเชื่อว่านึกภาพออกแน่) ก็ต้องตายเพราะพิษในเลือดภายใน 24 ชั่วโมงอยู่ดี
มังกรโคโมโด (Varanus komodoensis) ที่มา: https://safarisafricana.com/apex-predators/
และ apex predator กลุ่มสุดท้ายที่จะชวนให้รู้จักก็คือ 4 เสือจตุรเทพ 🦁🐆❄🐆🐅 ที่กระจายอยู่ในสภาพแวดล้อมต่าง ๆ ทั่วโลก ได้แก่
🦁เจ้าป่าพญาราชสีห์แห่งผืนป่าแอฟริกาอย่างสิงโต (Panthera Leo)
🐆❄เสือดาวหิมะ (Panthera Unica) เจ้าป่าขี้อายแห่งภูเขาสูงที่มีหิมะปกคลุมในเอเชียกลาง
🐆เสือจากัวร์ (Panthera Onca) ราชาแห่งป่าอเมริกาใต้
🐅และเสือโคร่ง (Panthera Tigris) ราชาแห่งป่าเขตร้อนและเขตอบอุ่นในเอเชีย
สิงโต (Panthera Leo) เสือดาวหิมะ (Panthera Unica) เสือจากัวร์ (Panthera Onca) และเสือโคร่ง (Panthera Tigris) ที่มา : https://safarisafricana.com/apex-predators/
Apex predator ในไทย
Apex predator ของไทยก็ต้องเป็น ‘เจ้าลายพาดกลอน’ หรือ ‘เสือโคร่ง’ นั่นเอง
เสือโคร่งเป็นนักล่าที่รักความสันโดษ แต่อาจมีข้อยกเว้นสำหรับแม่เสือที่มีลูกอ่อน โดยทั่วไปเสือโคร่งมักจะหลบซ่อนตัวอยู่ตามถ้ำ โพรงไม้ และในบริเวณที่มีต้นไม้ขึ้นปกคลุมอย่างหนาแน่น ส่วนใหญ่มักจะออกมาในตอนกลางคืน
เสือโคร่งแต่ละตัวจะมีอาณาเขตอาศัยเป็นของตัวเอง โดยขนาดอาณาเขตก็ขึ้นกับความอุดมสมบูรณ์ของเหยื่อในพื้นที่ด้วย
เสือโคร่งสามารถเป็นดัชนีชี้วัดความอุดมสมบูรณ์ของผืนป่าที่มีสัตว์ป่าดำรงอยู่ได้อย่างชัดเจนเพราะหากป่าแห่งใดมีเสือโคร่งอาศัยอยู่ ผืนป่าแห่งนั้นย่อมมีสัตว์ที่เป็นอาหารของเสือโคร่งมาก
แต่นอกจากเสือโคร่งแล้ว Apex predator ที่สำคัญอีกชนิดหนึ่งของไทยที่คนอาจนึกไม่ค่อยถึงก็คือ ‘หมาใน’ (Cuon alpinus)
ในประเทศไทยพบการกระจายตัวของหมาในมากที่สุดในกลุ่มป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ รองลงมาเป็นกลุ่มป่าภูเขียว-น้ำหนาว และกลุ่มป่าตะวันออก แต่ไม่พบในกลุ่มป่าภาคใต้
หมาในกินเหยื่อพวกสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมเป็นหลัก เช่น กวางป่า เก้ง หมูป่า
นอกจากสัตว์บกที่เป็น apex predator ทั้งสองชนิดแล้ว หากพิจารณาในน่านน้ำไทยก็มี apex predator อยู่ ซึ่งแม้จะเป็นกลุ่มฉลามแต่ไม่ใช่ฉลามที่ดูดุร้ายปราดเปรียวอย่างฉลามขาว
แต่กลับเป็นปลาฉลามขนาดใหญ่ที่เคลื่อนที่ช้าและกินอาหารแบบกรองกิน และนั่นก็คือ 'ฉลามวาฬ' (whale shark)
เพราะแม้ด้วยพฤติกรรมของฉลามวาฬจะห่างไกลจากภาพความเกรี้ยวกราดของ apex predator อย่างฉลามขาวหรือวาฬเพชรฆาต
แต่หากพิจารณาจากการไม่มีศัตรูตามธรรมชาติและสายใยอาหารของฉลามวาฬก็สามารถจัดฉลามวาฬเป็น apex predator ได้เช่นกัน
Apex predator ที่ได้พูดถึงทั้งหมดนี้เป็นเพียงแค่ตัวอย่างบางส่วนของผู้ล่าขั้นสูงสุดที่มีความสำคัญต่อระบบนิเวศและสิ่งแวดล้อมที่เค้าอาศัยอยู่อย่างที่กล่าวไป
ซึ่งตามปกติแล้ว Apex predator จะเป็นสัตว์ผู้ล่าที่ไม่มีศัตรูตามธรรมชาติแต่สิ่งที่เกิดขึ้นคือสัตว์เหล่านี้กำลังลดจำนวนลงเนื่องจากมนุษย์
ไม่ว่าจะเป็นผลกระทบทางตรงจากการโดนล่า ซึ่งในไทยทุกวันนี้ก็ยังเห็นข่าวการจับซากเสือโคร่งจากการล่าของมนุษย์มาหมาด ๆ😢
หรือผลกระทบทางอ้อมจากกิจกรรมต่าง ๆ ของมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นการบุกรุกถิ่นที่อยู่อาศัยตามธรรมชาติ มลพิษทางดิน น้ำและอากาศที่มนุษย์สร้างขึ้น
ตลอดจนกิจกรรมในชีวิตประจำวันของมนุษย์ที่ปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจกสู่ชั้นบรรยากาศซึ่งเป็นสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและเหตุการณ์รุนแรง (extreme event) ต่าง ๆ ในปัจจุบันและอนาคต
และแน่นอนว่าการลดลงและการหายไปของ apex predator ย่อมส่งผลกระทบต่อห่วงโซ่อาหารและสมดุลในระบบนิเวศเป็นอย่างมาก
ซึ่งในปัจจุบันผลกระทบเหล่านี้ก็กำลังย้อนกลับมาส่งผลกระทบต่อมนุษย์และโลก โดยจะทวีความรุนแรงมากขึ้นเรื่อย ๆ ในอนาคตอย่างไม่อาจหลีกเลี่ยงได้...
อ้างอิง
- ●
- ●
- ●
- ●
- ●
- ●
- ●
- ●
- ●
- ●
- ●
- ●
- 1
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
