"Xe" ข้อเท็จจริงที่น่าสนใจเกี่ยวกับ แก๊สซีนอน (Xenon Gas) ธาตุหายากประเภทแก๊สเฉื่อย เกิดขึ้นจาก ณ ใจกลางของดาวนิวตรอนที่รวมตัวกัน ส่งตรงถึงใจกลางของมนุษย์ นับเป็นหนึ่งในสารออกฤทธิ์ที่ทรงพลังที่สุด แต่เท่าที่ทราบก็มีระยะเวลาของการออกฤทธิ์สั้นที่สุดด้วยเช่นกัน
แก๊สซีนอนถูกใช้เป็นสารระงับความรู้สึก (Anesthesia) หรือที่รู้จักกันโดยทั่วไปว่า “ยาสลบ” ที่สมบูรณ์แบบ ในการส่งผลกระทบต่อการที่ทำให้เกิดอารมณ์เคลิ้มสุข และทำให้เกิดภาวะที่ความทรงจำ สติสัมปชัญญะ ความรู้ตัว เอกลักษณ์ และ/หรือการรับรู้สภาพแวดล้อมเสียไป หรือถูกรบกวน หรือภาวะดิสโซสิเอทีฟ (dissociative effects) อย่างรุนแรง
คล้ายกับแก๊สไนตรัสออกไซด์ (nitrous oxide) หรือ แก๊สหัวเราะ (laughing gas) แต่สำหรับแก๊สชนิดดังกล่าวมีความรุนแรงกว่าเป็นอย่างมาก
ธาตุไซคีเดลิกตัวนี้พบได้ในอากาศที่เราหายใจเข้าไป (มีความเข้มข้นต่ำกว่า 1% ของปริมาตรอากาศ) แต่การได้รับมันในรูปแบบที่เป็นสารออกฤทธิ์ต่อจิต และประสาท (psychoactive) นั้นมีราคาแพงมาก หากเทียบได้กลับบอลลูนหนึ่งลูกที่เต็มไปด้วยก๊าซซีนอนอาจจะมีราคามากกว่า 50 ดอลลาร์ (1,800-2,000 บาท) เลยทีเดียว
แก๊สซีนอน (Xenon Gas) คืออะไร?
"แก๊สซีนอน (Xenon)" เป็นธาตุหนึ่งในสถานะแก๊สที่พบในได้ในชั้นบรรยากาศ (ความเข้มข้นของแก๊สซีนอนมีประมาณ 0.00001%) เป็นหนึ่งในเจ็ดของแก๊สมีตระกูล (noble gas)
หรือแก๊สที่ไม่ไวต่อการทำปฏิกิริยากับธาตุอื่น ที่เรียกกันว่า "แก๊สเฉื่อย (Inert gas)" ซึ่งเป็นกลุ่มธาตุที่เกิดปฏิกิริยาน้อยที่สุดในตารางธาตุ แก๊สมีตระกูลอื่นๆ ได้แก่ ฮีเลียม (helium) นีออน (neon) อาร์กอน (argon) คริปทอน (krypton) เรดอน (radon) และโอกาเนสซอนที่เป็นธาตุสังเคราะห์ (oganesson)
แก๊สซีนอนถูกสร้างขึ้นเมื่อดาวนิวตรอนสองดวงมารวมกัน ปริมาณพลังงานที่น่าเหลือเชื่อที่แกนกลางของดาวเหล่านี้แข็งแกร่งพอที่จะสร้างองค์ประกอบของธาตุใหม่ที่หนักกว่า นี่คือ ธาตุส่วนใหญ่ที่อยู่นอกเหนือเซอร์โคเนียม (zirconium) โดยบนโลกนั้นมีแก๊สซีนอนดังกล่าวซึ่งมีแหล่งที่มาจากเศษซากจากการควบรวมดาวนิวตรอนซึ่งเกิดขึ้นเมื่อหลายพันล้านปีก่อน
แก๊สซีนอน ถูกค้นพบครั้งแรกในปีค.ศ. 1898 โดยวิลเลียม แรมเซย์ (William Ramsay) ที่เป็นนักเคมีชาวสกอตแลนด์ และ มอร์ริส ทราเวอร์ส (Morris Travers) นักเคมีชาวอังกฤษ ที่ทำงานร่วมกัน ชื่อของแก๊สซีนอนมาจากคำภาษากรีก ซีโนส (xenos) ซึ่งแปลว่า "คนแปลกหน้า (stranger)"
เนื่องจากแก๊สซีนอนมีผลต่อการทำปฏิกิริยากับสารอื่นๆที่ค่อนข้างต่ำ จึงมีการใช้องค์ประกอบทางเคมีนี้เพียงเล็กน้อย แต่อย่างไรก็ตามยังมีประโยชน์บางประการสำหรับสิ่งนี้:
- แก๊สซีนอนนำมาซึ่งแสงสว่าง (ทำหลอดไฟ)
- ใช้เป็นเชื้อเพลิงสำหรับเครื่องขับไอออนบนยานอวกาศในระยะไกล
- ใช้สำหรับการถ่ายเลือด (Blood Doping)
- ใช้เป็นยาสลบในระหว่างการผ่าตัด
ถือว่าเป็น "นสารระงับความรู้สึก (Anesthesia) หรือยาสลบสมบูรณ์แบบ" เพราะ มีประสิทธิภาพพิเศษ ให้ผลโดยทันที และช่วยให้วางยาสลบได้อย่างสมบูรณ์ที่ไม่ก่อให้เกิดผลข้างเคียงใดๆ
หลังจากหายใจเข้าหนึ่งครั้ง แก๊สซีนอนจะทำให้เกิดความรู้สึกถึงภาวะเคลิ้มสุข (euphoria) และภาวะดิสโซสิเอทีฟ (dissociative effects) ปรากฎการณ์ทางด้านไซคีเดลิกให้เกิดความรู้สึกราวเหมือนกับว่าอยู่ในความฝันมาพร้อมด้วยความรู้สึกชัดเจนอันแปลกประหลาด และความรู้สึกปีติยินดี (ecstasy) อย่างท่วมท้น
เมื่อหายใจเอาแก๊สซีนอนออก สติสัมปชัญญะอันปกติก็จะกลับมาสมบูรณ์ภายในไม่กี่นาที
ข้อมูลจำเพาะของแก๊สซีนอน:
- สารออกฤทธิ์ (Active Ingredient): แก๊สซีนอน (Xenon)
- ระดับความเสี่ยง (Level of Risk): ปานกลาง (Moderate)
- ผลข้างเคียงที่พบบ่อยที่สุด (Most Common Side Effects): สูญเสียภาวะการรับรู้ (Loss of Consciousness) หัวเราะ (laughter) อาการวิงเวียนศีรษะ (dizziness)
- ระยะเวลาของผลกระทบที่เกิดขึ้น (Duration of Effects): 1 ถึง 3 นาที (minutes)
- สถานะทางกฎหมาย (Legality): ถูกกฎหมาย (Legal)
แก๊สซีนอนให้ความรู้สึกอย่างไร?
ผลกระทบของแก๊สซีนอนนั้นก่อให้เกิดอารมณ์เคลิ้มสุข และทำให้เกิดภาวะที่ความทรงจำ สติสัมปชัญญะ ความรู้ตัว เอกลักษณ์ และ/หรือการรับรู้สภาพแวดล้อมเสียไป หรือถูกรบกวน หรือภาวะดิสโซสิเอทีฟ ภายในไม่กี่วินาที ผู้ใช้จะสัมผัสได้ถึงความรู้สึกเหมือนถูกวิญญาณออกจากร่างกายตาถูกปิด และถูกเบิกออก อาการเห็นภาพซ้อน และความรู้สึกปีติ (ecstasy) อย่างท่วมท้น
บางคนรายงานความรู้สึกของ "ความไม่มีตัวตนภายใต้อารมณ์ที่เคลิ้มสุข (euphoric nothingness)" ซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะของสารประเภทดิสโซสิเอทีฟในปริมาณสูง อย่างพวก PCP เคตามีน (Katamine) DXM และไนตรัสออกไซด์ (nitrous oxide)
แก๊สซีนอนยังส่งผลต่อการออกเสียง มันมีความหนาแน่นกว่าอากาศ ดังนั้นเมื่อผู้ใช้พูดในขณะใช้แก๊สซีนอนอยู่ เสียงจะของเขาอยู่ในระดับเสียงที่ต่ำ คล้ายกับสัตว์ประหลาดที่อยู่ในภาพยนตร์
ปริมาณของการใช้แก๊สซีนอน คืออะไร?
ไม่มีปริมาณแก๊สซีนอนที่อยู่ในระดับ "ปกติ“ (normal dose) และสารประกอบนี้ไม่ค่อยได้ใช้เพื่อการสันทนาการ เนื่องจากมีค่าใช้จ่ายที่ค่อนข้างสูงมาก หากมีทุนที่จำกัดคงดูไม่ค่อยคุ้มค่า
ด้วยที่กล่าวมานั้นก็มีคนที่ใช้แก๊สซีนอนเพื่อการสันทนาการเช่นเดียวกับแก๊สไนตรัสออกไซด์ โดยแก๊สซีนอนถูกเติมลงในบอลลูน และถูกสูดดมเอาแก๊สเข้าไป ผลของยาสลบชนิดนี้อาจทำให้ผู้ใช้หมดสติได้ หากใช้ในปริมาณมากเกินไป
เพื่อป้องกันสิ่งนี้เกิดขึ้น ควรสูดดมแก๊สซีนอนไปครึ่งหนึ่งแล้วสูดอากาศที่เหลือเข้าไป สิ่งสำคัญนั้นก็คือ ต้องมีพี่เลี้ยง หรือทริปซิสเตอร์คอยดูแลอยู่ใกล้ ๆ และต้องแน่ใจว่าผู้ใช้จะไม่ล้ม และทำร้ายตัวเองหากพวกเขาหมดสติ
ในคลินิกทางการแพทย์ จะใช้แก๊สซีนอนผ่านระบบการหายใจแบบปิด มักผสมกับแก๊สออกซิเจนประมาณ 30-40% และให้ผู้ป่วยจนกว่าขั้นตอนจะสิ้นสุด
สำหรับการถ่ายเลือด ปริมาณแก๊สซีนอนปกติจะอยู่ที่ประมาณสองถึงสามลิตร (หายใจ 5 นาที) ที่ความเข้มข้นของแก๊สซีนอนประมาณ 30-60% และแก๊สออกซิเจน 70-40%
ผลกระทบของแก๊สซีนอนอยู่ได้นานแค่ไหน?
ผลกระทบของแก๊สซีนอนนั้นมีอายุสั้นมาก ลูกโป่งซีนอนหนึ่งลูกจะเริ่มพาคุณไปภายใน 5 วินาที หลังจากหายใจออก ผลกระทบจะลดลงเมื่อเวลาผ่านไปประมาณ 45 วินาที
ในโรงพยาบาล ผลกระทบจะคงอยู่ตราบเท่าที่ผู้ใช้ยังคงเชื่อมต่อกับเครื่องช่วยหายใจ ทันทีที่ปิดแก๊ส ผู้ใช้จะเริ่มฟื้นคืนสติกลับคืนมาหลังจากผ่านไปประมาณ 3 นาที เอฟเฟกต์จะหายไปอย่างสมบูรณ์
ปัจจุบันแก๊สซีนอนมีราคาเท่าไหร่?
แก๊สซีนอนมีราคาแพงมาก แก๊สที่เพียงพอสำหรับผลกระทบต่อการออกฤทธิ์ต่อจิต และประสาทที่จะอยู่ประมาณ 45 วินาทีนั้น มีราคาประมาณ 50 ถึง 80 ดอลลาร์ (1800 ถึง 3000 บาท)
ด้านคลินิกทางการแพทย์มักใช้ระบบดึงกลับเพื่อเก็บเกี่ยวเอาแก๊สซีนอนขณะที่ผู้ป่วยหายใจออก โดยแก๊สซีนอนนี้สามารถใช้ได้ซ้ำแล้วซ้ำอีกเพราะไม่ทำปฏิกิริยากับสิ่งใด และออกจากร่างกายได้อย่างบริสุทธิ์ ไม่มีสารใดออกมาด้วย
เพื่อเปรียบเทียบราคาของแก๊สดังกล่าว นี่คือ ค่าใช้จ่ายโดยประมาณของแก๊สมีตระกูลอื่นๆ โดยมีข้อมูลคร่าวๆดังนี้
- ฮีเลียม (Helium, He) — $0.10 (4 บาท)/ ลิตร (L)
- อาร์กอน (Argon, Ar) — $2 (70 บาท)/ ลิตร (L)
- นีออน (Neon, Ne) — $2 (70 บาท)/ ลิตร (L)
- คริปทอน (Krypton, Kr) — $0.50 (18 บาท)/ ลิตร (L)
- ซีนอน (Xenon, Xe) — $10 (350 บาท)/ ลิตร (L)
- เรดอน (Radon, Rn) — ยังไม่มีข้อมูล
- โอกาเนสซอน (Oganesson, Og) — ยังไม่มีข้อมูล
แก๊สซีนอนมาจากไหน?
วิธีเดียวที่จะได้แก๊สซีนอนมานั้นก็คือ การเก็บเกี่ยวแก๊สซีนอนมาจากอากาศ ซึ่งต้องใช้อากาศหลายล้านลิตรกลั่นตัวเป็นของเหลว และกลั่นเอาแก๊สซีนอนจำนวนเล็กน้อยออกจากอากาศเหล่านั้น
ซึ่งแก๊สซีนอนทั้งหมดในชั้นบรรยากาศของเราอยู่ที่นี่มาหลายพันล้านปีแล้ว ไอโซโทป (isotopes) ของแก๊สซีนอนบางชนิดสามารถก่อตัวได้ในเครื่องปฏิกรณ์นิวเคลียร์ หรือโดยระเบิดนิวเคลียร์ แต่ส่วนใหญ่แล้วจะสลายไปเป็นองค์ประกอบอื่นๆ
ไอโซโทปที่เสถียรของซีนอน (Xenon’s stable isotopes) ประกอบด้วย Xenon-126, -128, -129, -130, -131, -132 และ -134
โดย Xenon-131, -133 และ -135 ใช้สำหรับตรวจจับการระเบิดของนิวเคลียร์ ซึ่ง Xenon-135 ยังเป็นพิษสำหรับเครื่องปฏิกรณ์นิวเคลียร์อีกด้วย
ที่น่าสนใจอีกอย่างหนึ่งก็คือ ดาวพฤหัสบดีก็มีระดับของแก๊สซีนอนที่สูงผิดปกติ ณ ชั้นบรรยากาศของดาวเคราะห์ดังกล่าว
แก๊สมีความรุนแรงมากแค่ไหนเมื่อเทียบกับสารในกลุ่มดิสโซสิเอทีฟตัวอื่นๆ?
แก๊สซีนอนน่าจะเป็นสารในกลุ่มดิสโซสิเอทีฟ (dissociative substance) ที่รุนแรงที่สุดที่รู้จักในปัจจุบัน นี่เป็นวิธีที่เทียบกับสารประกอบกลุ่มดิสโซสิเอทีฟทั่วไปอื่นๆ
- การเปรียบเทียบระหว่างแก๊สซีนอน กับแก๊สไนตรัสออกไซด์ (Nitrous Oxide)
แก๊สไนตรัสออกไซด์นั้นมีความใกล้เคียงกับแก๊สซีนอนมากที่สุดในแง่ของผลกระทบ แต่แก๊สซีนอนนั้นรุ่นแรงกว่ามาก
ซึ่งแก๊สทั้งสองนั้นทำให้เกิดความรู้สึกถึงภาวะที่ความทรงจำ สติสัมปชัญญะ ความรู้ตัว เอกลักษณ์ และ/หรือการรับรู้สภาพแวดล้อมของเราเสียไปหรือถูกรบกวน สมมติฐานบอกว่าอาการนี้เป็นผลจากการประสานงานกันของการทำงานดังกล่าวสูญเสียตั้งแต่หนึ่งอย่างขึ้นไป และความเคลิ้มสุข (euphoria) ที่คล้ายคลึงกัน
และถูกใช้ผ่านการสูดดม และรูปแบบลักษณะของการดมยาสลบ แก๊สไนตรัสออกไซด์นั้นมีความคุ้มค่ามากกว่า และมักใช้สำหรับงานด้านทันตกรรม หรือการรักษาแบบฉุกเฉิน
ถ้าเป็นยาสลบนั้น แก๊สซีนอนจะแรงกว่าแก๊สไนตรัสออกไซด์ประมาณ 45% ช่วยให้แพทย์เพิ่มอัตราส่วนของออกซิเจนในส่วนผสม ลดความเสี่ยงที่จะขาดอากาศหายใจได้
แก๊สซีนอนสามารถทำให้เกิดการดมยาสลบได้เต็มที่ที่ความดันบรรยากาศ (1 atm) ในขณะที่แก๊สไนตรัสออกไซด์ไม่แรงพอสำหรับที่จะทำให้เกิดผลกระทบนี้ ผู้ป่วยที่ได้รับแก๊สไนตรัสออกไซด์จะต้องเจอกับยาระงับปวดที่มีศักยภาพแต่ยังคงมีสติอยู่ เว้นแต่จะได้รับยาสลบชนิดอื่นร่วมด้วย
ในเชิงคุณภาพ แก๊สไนตรัสออกไซด์ให้ความรู้สึกเคลิ้มสุขน้อยกว่าแก๊สซีนอน และประสบการณ์โดยรวมนั้นมีความชัดเจนในธรรมชาติมากกว่าอีกด้วย ซึ่งการศึกษาบางชิ้นแสดงให้เห็นว่าแก๊สไนตรัสออกไซด์ช่วยเพิ่มกิจกรรมในระบบของการให้รางวัลในสมอง (mesolimbic dopamine system หรือ brain reward circuit) เป็นส่วนของสมองที่มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับการที่สารดังกล่าวสามารถทำให้ผู้เสพเกิดความต้องการใช้ซ้ำอีก
หรือใช้อย่างต่อเนื่อง (reinforcing property) ของสารเสพติด ซึ่งทำให้ผู้เสพเกิดความพอใจ หรือภาวะ "high" และมีความต้องการใช้ซ้ำอีก ซึ่งนำไปสู่การติดสารเสพติดในที่สุด ในขณะที่แก๊สซีนอนบล็อกกิจกรรมเหล่านี้ สิ่งนี้สามารถอธิบายอย่างน้อยถึงความแตกต่างเชิงคุณภาพระหว่างแก๊สไนตรัสออกไซด์และแก๊สซีนอนได้
- การเปรียบเทียบระหว่างแก๊สซีนอน กับ DXM
DXM (dextromethorphan) เป็นสารกลุ่มดิสโซสิเอทีฟที่นิยมซึ่งพบได้ในยาแก้ไอที่จำหน่ายทั่วไปในร้ายขายยา ผลกระทบของ DXM ในปริมาณสูงนั้นคล้ายคลึงกับแก๊สซีนอน แต่มีความแตกต่างที่สำคัญบางประการ แก๊สซีนอนมีความเคลิ้มสุขมากกว่า และรุนแรงกว่ามาก
โดยรวมแล้ว DXM ใช้งานได้นานขึ้น และกระตุ้นเอฟเฟกต์ที่คล้ายกับการเมา โดย DXM ยังมีเอฟเฟกต์เหมือนอาการเพ้อด้วย ทำให้ผู้ใช้นั้นแยกแยะความแตกต่างระหว่างสิ่งที่อยู่ในความเป็นจริง กับสิ่งที่อยู่ในจินตนาการได้ยาก
ทั้ง DXM และแก๊สซีนอนทำงานได้ด้วยการปิดกั้นตัวรับ N-metyl-D-aspartate (NMDA) ในสมอง (ตัวรับนี้จะอาศัยสารสื่อประสาท กลูตาเมต (glutamate)เป็นตัวกระตุ้น มีหน้าที่เกี่ยวข้องกับการเรียนรู้)
- การเปรียบเทียบระหว่างแก๊สซีนอน กับ เคตามีน (Ketamine)
เคตามีน ในปริมาณมากให้ความรู้สึกคล้ายกับการใช้แก๊สซีนอนแต่มีความเคลิ้มสุขน้อยกว่า เมื่อผู้คนได้รับเคตามีนในปริมาณมาก พวกเขาอาจประสบกับสภาวะที่เรียกว่า “K-hole” ซึ่งผู้ใช้รู้สึกราวกับว่าพวกเขากำลังตกลงไปในหลุมดำอย่างไม่รู้จบผ่านพื้นที่ของอวกาศ และเวลา ความรู้สึกในตนเองของพวกเขาถูกละลาย และถูกแทนที่ด้วยความรู้สึก "ถึงความว่างเปล่า" หรือความรู้สึกเชื่อมโยงกับจักรวาลอย่างลึกซึ้ง
ประสบการณ์ที่ก้าวล้ำของเคตามีนค่อนข้างคล้ายกับแก๊สซีนอน แต่แทนที่จะส่งความรู้สึกสบายถึงจุดสุดยอดเช่นแก๊สซีนอน แต่เคตามีนให้ความรู้สึกไม่แยแสต่อสิ่งใดเหมือนการนิ่งสงบแบบเซน
ประสบการณ์จากแก๊สซีนอนมีแนวโน้มที่จะเป็นไปในเชิงบวกมากขึ้น ในขณะที่เคตามีน และสารกลุ่มดิสโซสิเอทีฟอื่นๆ มักจะมืดมน และรบกวนธรรมชาติมากกว่า
เคตามีนแสดงปฏิกิริยาที่ต่อการตอบสนองแบบซิมพาเทติก (sympathomimetic) (เลียนแบบการตอบสนองการต่อสู้) ในขณะที่แก๊สซีนอนเป็นปฏิกิริยาที่ตอบสนองซิมพาโธไลติก (sympatholytic) (บล็อกหรือระงับการตอบสนองการต่อสู้) เคตามีนนั้นมีฤทธิ์อยู่ได้นานกว่ามาก โดยปกติประมาณหนึ่งชั่วโมง (เทียบกับ IV ketamine = เคตามีนแบบฉีดเข้าทางหลอดเลือดดำ)
- การเปรียบเทียบระหว่างแก๊สซีนอน กับ PCP
PCP (phencyclidine) และแก๊สซีนอนเป็นสารกลุ่มดิสโซสิเอทีฟชนิดแรกที่นำมาใช้ในทางการแพทย์ อย่างไรก็ตาม PCP ได้รับความนิยมมากกว่า เนื่องจากมีราคาถูกเมื่อเทียบกับแก๊สซีนอนที่มีราคาสูงเกินไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งในขณะปัจจุบัน
ปัญหาเกี่ยวกับ PCP เริ่มปรากฏขึ้นทันที เมื่อผู้ป่วยประมาณ 20% ได้รับความทุกข์ทรมานจากอาการบ้าคลั่งที่แปลกประหลาดที่กินเวลาหลายชั่วโมงหลังการผ่าตัด ผู้ป่วยมักต้องถูกควบคุมร่างกาย และจบลงด้วยอาการบาดเจ็บทางจิตใจในระยะยาวที่เกี่ยวข้องกับเหตุการณ์นี้
ผลกระทบของ PCP ขึ้นอยู่กับปริมาณการใช้เป็นอย่างมาก ในปริมาณที่น้อยกว่า PCP ไม่เหมือนแก๊สซีนอน ปริมาณที่สูงจะทำให้เกิดความรู้สึกคล้าย "ความว่างเปล่า" และความเคลิ้มสุข แต่ไม่มีจุดไหนเลยที่ใกล้เคียงกับผลกระทบของแก๊สซีนอน ซึ่ง PCP ยังมีเอฟเฟกต์ของอาการเพ้อที่สูงกว่าแก๊สซีนอนมาก และทำให้ผู้ใช้ได้สัมผัสกับผู้คน หรือสิ่งมีชีวิตอื่นๆ โดยที่ไม่ได้อยู่ที่นั่นจริงๆ
อันตรายจากการใช้แก๊สซีนอน
แก๊สซีนอนจะเข้าไปแทนที่ออกซิเจนที่เราต้องการเพื่อความอยู่รอด ดังนั้นการสูดดมแก๊สซีนอนมากเกินไปเป็นเวลานานเกินไป อาจทำให้ขาดอากาศหายใจ และเสียชีวิตได้
สิ่งนี้ทำให้เกิดความเสี่ยงที่ค่อนข้างสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับผู้ที่ใช้แก๊สซีนอนด้วยตนเองผ่านหน้ากากช่วยหายใจ หากสูดดมซีนอนมากเกินไป ผู้ใช้อาจหมดสติ และไม่สามารถถอดเครื่องช่วยหายใจได้ พวกเขาจะหายใจต่อไปในแก๊สซีนอน ซึ่งยังคงแทนที่ออกซิเจน เพียงไม่กี่นาทีก็นานพอที่จะทำให้สมองเสียหาย หรือเสียชีวิตอย่างถาวร
การไม่ใช้แก๊สซีนอนเพียงอย่างเดียวเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง
นอกจากความเสี่ยงของภาวะขาดอากาศหายใจแล้ว แก๊สซีนอนยังมีความเสี่ยงต่อการก่อให้เกิดอันตรายต่ำมาก การที่มันไม่ทำปฏิกิริยาใดๆ หมายความว่ามันจะไม่โต้ตอบ หรือสร้างเมตาบอลิซึมในร่างกาย
มันไม่ได้ถูกนำเข้าไปในกระบวนการที่เกิดขึ้นโดยตับ หรือในระบบอื่น ๆ ของร่างกาย และในที่สุดก็ปล่อยออกจากร่างกายโดยไม่มีส่วนใดเสียหาย มันจะไม่โต้ตอบกับยาหรือก่อให้เกิดผลที่เป็นพิษต่อเซลล์ ข้อมูลด้านความปลอดภัยที่น่าประทับใจนี้เป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้แก๊สซีนอนถือว่าเป็นยาสลบที่สมบูรณ์แบบ
แก๊สซีนอนสามารถทำให้เสพติดได้หรือไม่?
แก๊สซีนอนก็เหมือนกับสารในกลุ่มดิสโซสิเอทีฟอื่น ๆ ที่สามารถกลายมาเป็นสิ่งเสพติดได้ ซึ่งไม่มีหลักฐานที่บ่งชี้ว่าแก๊สซีนอนทำให้เกิดการพึ่งพาทางด้านร่างกาย (physical dependence) หมายถึง การที่บุคคลได้รับสารเสพติดเข้าไปในร่างกายและสารนั้นออกฤทธิ์ที่มีอิทธิพลต่อร่างกาย
ทำให้บุคคลต้องใช้สารนั้นไปเรื่อย ๆ เพราะถ้าหยุดใช้หรือปริมาณสารเสพติดในร่างกายลดลง ทำให้เกิดความไม่สุขสบาย แต่ความรู้สึกของความเคลิ้มสุข และภาวะดิสโซสิเอทีฟสามารถกลายเป็นนิสัยได้
การติดแก๊สซีนอนนั้นเกิดขึ้นได้ยาก ไม่ใช่เพราะสารนี้ไม่ได้ทำให้เสพติด แต่เพราะว่ามันมีราคาแพงมาก ในการพิจารณาความเสี่ยงของการเสพติด เราต้องพิจารณาสารประกอบที่เกี่ยวข้องอย่างใกล้ชิดที่สุดคือ แก๊สไนตรัสออกไซด์
ในสหราชอาณาจักร แก๊สไนตรัสออกไซด์เป็นสารที่ใช้กันมากที่สุดเป็นอันดับแปด คนส่วนใหญ่ใช้ในปริมาณที่พอเหมาะ แต่กลุ่มย่อยเป็นผู้ใช้จำนวนมากที่มีคุณสมบัติตรงตามเกณฑ์การเสพติด ความรู้สึกมึนเมาที่สั้น และหายวับไปอย่างรวดเร็ว ทำให้ผู้ใช้ต้องการมากขึ้นอย่างต่อเนื่องเพื่อรักษาการเดินทาง หรือรักษาทริปนั้นไว้
สารกลุ่มดังกล่าว อย่าง เช่น แก๊สซีนอน และแก๊สไนตรัสออกไซด์ ให้ความรู้สึกของการอยากหนีจากโลกของความเป็นจริง และการแยกตัวออกจากผู้คน โดยบรรเทาความเจ็บปวดทางร่างกาย และอารมณ์ ความรู้สึกปลดปล่อยนี้สามารถทำให้เสพติดได้
แก๊สซีนอน ถูกกฎหมายหรือไม่?
ปัจจุบันยังไม่มีกฎหมายที่ระบุว่าการใช้แก๊สซีนอนนั้นเป็นสิ่งผิดกฎหมาย แต่อย่างไรก็ตามทั้งแก๊สซีนอน และแก๊สอาร์กอนถูกแบนอย่างเป็นทางการโดย World Anti-Doping Agency (WADA) สำหรับการใช้งานในกับนักกีฬาอาชีพที่มีการจัดระเบียบ แต่ไม่มีวิธีการทดสอบสารเหล่านี้ที่เชื่อถือได้มากนัก
แก๊สซีนอนทำงานอย่างไร?
แก๊สซีนอนก็เหมือนกับสารกลุ่มดิสโซสิเอทีฟอื่น ๆ เป็นผลส่วนใหญ่จากการขัดขวางของตัวรับ N-metyl-D-aspartate (NMDA) ในสมอง
ซึ่ง NMDA เป็นชนิดย่อยของตัวรับกลูตาเมต ซึ่งควบคุมทุกอย่างตั้งแต่การก่อตัวของหน่วยความจำไปจนถึงการควบคุมของระบบประสาท
แก๊สซีนอนจับกับตำแหน่งไกลซีน (glycine) บนตัวรับ NMDA ป้องกันไม่ให้ไกลซีนจับ และปิดกั้นช่องของตัวรับอย่างมีประสิทธิภาพไม่ให้เปิดออกมา
ไม่เหมือนปฏิปักษ์ของตัวรับ NMDA อื่น ๆ แก๊สซีนอนไม่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อระบบประสาท และไม่นำไปสู่การเพิ่มขึ้นของกิจกรรมโดปามีนในนิวเคลียสแอกคัมเบนส์ (nucleus accumbens) เป็นส่วนหนึ่งของสมองที่เชื่อมโยงกับการให้รางวัล ความพึงพอใจและการเสพติด อยู่บริเวณส่วนใต้ของสมองกลีบหน้าต่อกับต่อมใต้สมอง (basal forebrain rostral to the preoptic area of the hypothalamus)
แม้ว่าผลกระทบทางจิตของแก๊สซีนอนส่วนใหญ่สามารถตรวจสอบย้อนกลับไปยังการถูกขัดขวางของตัวรับ NMDA ได้ แต่สารประกอบนี้ส่งผลต่อกระบวนการทางระบบประสาทอื่นๆ เช่นกัน
ผลทางเภสัชวิทยาของแก๊สซีนอน ได้แก่ :
- เป็นปฏิปักษ์กับตัวรับ NMDA
- จับกับ TREK-1
- เป็นปฏิปักษ์กับ Α4β2 นิโคตินิกอะซิติลโคลีน (nicotinic acetylcholine)
- เป็นตัวยับยั้ง Ca2+ ATPase ที่อยู่บริเวณยื่อหุ้มเซลล์ (Plasma membrane)
- เป็นปฏิปักษ์ตัวรับ 5-HT3 (serotonin)
แก๊สซีนอนสำหรับการดมยาสลบ
แก๊สซีนอนถูกใช้เป็นยาสลบมาตั้งแต่ปีค.ศ. 1951 แต่ก็ไม่แพร่หลายนักจนกระทั่งในเวลาต่อมาเนื่องจากปัญหาด้านความพร้อมใช้งาน และราคา
ปัจจุบันนี้แก๊สซีนอนถือเป็นยาสลบที่สมบูรณ์แบบด้วยเหตุผล 5 ประการ:
- ผลกระทบหรือเอฟเฟกต์จะเริ่มขึ้นภายในไม่กี่วินาที
- ผลกระทบหรือเอฟเฟกต์หมดภายในไม่กี่นาที
- แทบไม่มีความเสี่ยงต่อการเกิดผลข้างเคียงกับยาอื่น ๆ
- แก๊สซีนอนไม่ทิ้งผลข้างเคียง หรือความเป็นพิษในระยะยาว
- แก๊สซีนอนเป็นยาสลบที่ทรงพลังมาก
- ยาสลบโดยทั่วไปอื่นๆ ได้แก่ Halothane และ Isoflurane ซึ่งทั้งสองอย่างนี้สามารถทำให้ตับถูกทำลาย หรือเกิดผลข้างเคียงอื่นๆ ได้
แก๊สซีนอนสำหรับการถ่ายเลือด
มีการศึกษาแสดงให้เห็นว่าแก๊สซีนอนช่วยเพิ่มการผลิตโปรตีนที่เรียกว่า "HIF1 alpha" (HIF1A) และต่อมาคือ "erythropoietin" (EPO) ซึ่ง EPO ช่วยเพิ่มการผลิตเซลล์เม็ดเลือดแดงของร่างกาย ซึ่งให้ประโยชน์โดยตรงกับนักกีฬา การเพิ่มระดับ EPO เป็นเป้าหมายร่วมกันสำหรับนักกีฬาที่ต้องการเพิ่มผลผลิตทางด้านกีฬาเพื่อความได้เปรียบในการแข่งขัน
การทดลองแบบสุ่มที่มีกลุ่มควบคุมในปีค.ศ. 2016 ยืนยันผลของแก๊สซีนอนในการถ่ายเลือดจากการให้ใต้ผิวหนัง ผลกระทบจะปรากฏประมาณ 8 ชั่วโมงหลังการรักษา และคงอยู่เป็นเวลา 24 ชั่วโมง
การรักษาทำได้โดยใช้เวลาประมาณ 5-10 นาทีในการหายใจเอาแก๊สซีนอน และแก๊สออกซิเจนผสมประมาณสอง หรือสามลิตร (แก๊สซีนอนประมาณ 30-60%) อย่างน้อย 24 ชั่วโมงก่อนการแข่งขัน
ในการแข่งขันกีฬาโอลิมปิกฤดูหนาวปีค.ศ.2006 ที่ตูริน ทีมโอลิมปิกของรัสเซียใช้แก๊สซีนอนก่อนการแสดง ในปีนั้นนักกีฬาชาวรัสเซีย 22 คนได้รับรางวัลเหรียญรางวัล โดย 15 เหรียญในจำนวนนั้นได้รับรายงานว่ามีการใช้แก๊สซีนอนบำบัดก่อนการแข่งขัน
จากนั้นแปดปีต่อมา WADA (World Anti-Doping Agency) ได้เพิ่มแก๊สซีนอนลงไปในรายการสารต้องห้าม
ผลต่อระบบประสาทของแก๊สซีนอน
การศึกษาแสดงให้เห็นว่าแก๊สซีนอนมีฤทธิ์ปกป้องระบบประสาท ซึ่งมีความสำคัญเนื่องจากยาสลบหรือสารในกลุ่มดิสโซสิเอทีฟส่วนใหญ่ที่มีกลไกการออกฤทธิ์คล้ายคลึงกันกับตัวรับ NMDA นั้นเป็นพิษต่อระบบประสาท แต่กับแก๊สซีนอนไม่ได้เป็นเช่นนั้น
การศึกษาในปีค.ศ.2005 พบว่าการรักษาด้วยแก๊สซีนอนสามารถลดการบาดเจ็บที่หลอดเลือดสมองในสุกรได้
จากการศึกษาในสัตว์ทดลองอีกชิ้นหนึ่งพบว่าแก๊สซีนอน (25% Xe, 75% O2) สามารถแทรกแซงการรวมตัวของความทรงจำที่น่ากลัวในระยะยาว (การบาดเจ็บ) ได้ ซึ่งคล้ายกับวิธีการใช้เคตามีนในการรักษา PTSD
อ้างอิง
Gruss, M., Bushell, T. J., Bright, D. P., Lieb, W. R., Mathie, A., & Franks, N. P. (2004). Two-pore-domain K+ channels are a novel target for the anesthetic gases xenon, nitrous oxide, and cyclopropane. Molecular Pharmacology, 65(2), 443-452.
Hirota, K. (2006). Special cases: ketamine, nitrous oxide, and xenon. Best Practice & Research Clinical Anaesthesiology, 20(1), 69-79.
Hwang, S. C., & Weltmer Jr, W. R. (2000). Helium Group Gases. Kirk‐Othmer Encyclopedia of Chemical Technology.
Justin Cooke, [Xe] | Tripping On Xenon, April 07, 2022
Kaar, S. J., Ferris, J., Waldron, J., Devaney, M., Ramsey, J., & Winstock, A. R. (2016). Up: The rise of nitrous oxide abuse. An international survey of contemporary nitrous oxide use. Journal of psychopharmacology, 30(4), 395-401.
Lopez, M. M., & Kosk-Kosicka, D. (1995). How do volatile anesthetics inhibit Ca2+-ATPases?. Journal of Biological Chemistry, 270(47), 28239-28245.
Ma, D., Lim, T., Xu, J., Tang, H., Wan, Y., Zhao, H., … & Maze, M. (2009). Xenon preconditioning protects against renal ischemic-reperfusion injury via HIF-1α activation. Journal of the American Society of Nephrology, 20(4), 713-720.
Schmidt, M., Marx, T., Glöggl, E., Reinelt, H., & Schirmer, U. (2005). Xenon attenuates cerebral damage after ischemia in pigs. The Journal of the American Society of Anesthesiologists, 102(5), 929-936.
Stoppe, C., Ney, J., Brenke, M., Goetzenich, A., Emontzpohl, C., Schälte, G., … & Coburn, M. (2016). Sub-anesthetic xenon increases erythropoietin levels in humans: a randomized controlled trial. Sports Medicine, 46(11), 1753-1766.
Suzuki, T., Koyama, H., Sugimoto, M., Uchida, I., & Mashimo, T. (2002). The diverse actions of volatile and gaseous anesthetics on human-cloned 5-hydroxytryptamine3receptors expressed in Xenopus oocytes. The Journal of the American Society of Anesthesiologists, 96(3), 699-704.
Meloni, E. G., Gillis, T. E., Manoukian, J., & Kaufman, M. J. (2014). Xenon impairs reconsolidation of fear memories in a rat model of post-traumatic stress disorder (PTSD). PloS one, 9(8), e106189.
Yamakura, T., & Harris, R. A. (2000). Effects of gaseous anesthetics nitrous oxide and xenon on ligand-gated ion channels: Comparison with isoflurane and ethanol. The Journal of the American Society of Anesthesiologists, 93(4), 1095-1101.
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
