ทำไมคนโง่จึงมักเชื่อว่าตนเองฉลาด?
Blockdit Originals ซีรีส์บทความพิเศษ
วันที่ 19 เมษายน ปี 1995 ชายวัยกลางคนสูงห้าฟุตหกนิ้วผู้หนึ่งเดินอาดๆ เข้าไปในธนาคารสองแห่งที่พิตต์สเบิร์ก แล้วปล้นยามกลางวันแสกๆ เขาไม่สวมหน้ากากแต่อย่างใด อีกทั้งยิ้มให้กล้องวงจรปิดด้วย ตำรวจส่งรูปพรรณของเขาเผยแพร่ทางสถานีโทรทัศน์ในข่าวภาคค่ำ ไม่กี่นาทีต่อมาตำรวจก็ได้เบาะแสว่าเขาเป็นใคร คืนนั้นตำรวจก็จับกุมเขาได้อย่างละม่อม
เผยตัวคนร้ายว่าชื่อ แม็คอาร์เธอร์ วีลเลอร์ นักปล้นรู้สึกประหลาดใจอย่างสูงที่ตำรวจตามเขามาจนเจอ เขาบอกว่า "ก็ผมทาหน้าด้วยน้ำมะนาวแล้วนี่นา"
เขางงจริงๆ ที่กล้องธนาคารจับใบหน้าเขาได้
ตำรวจพบว่าเขาไม่ได้บ้าหรือเมายา เพียงแต่เข้าใจผิดอย่างใหญ่หลวงว่า ทาน้ำมะนาวบนผิวหน้าจะทำให้กล้องจับหน้าเขาไม่ได้ ทั้งนี้เพราะเขารู้มาก่อนว่าน้ำมะนาวสามารถใช้เป็นน้ำหมึกล่องหน ซึ่งเป็นความจริง
เขาได้รับข้อมูลหนึ่งแล้วสรุปเอาเองว่า มันต้องเป็นอย่างที่เขาคิด คล้ายๆ สำนวนจีน 'อุดหูขโมยกระดิ่ง' คนขโมยกระดิ่งคิดเอาเองว่า หากตนไม่ได้ยินเสียงกระดิ่ง คนอื่นก็ไม่ได้ยินด้วย
นักปล้นธนาคารผู้เชื่อว่าตนมีความรู้เรื่องน้ำหมึกล่องหน คนนี้ลงท้ายได้รับบันทึกว่าเป็นอาชญากรโง่เง่าที่สุดคนหนึ่งในประวัติศาสตร์โลก บันทึกไว้ใน 1996 World Almanac
หากมันเป็นนิทาน นิทานเรื่องนี้ก็สอนว่า "อย่าคิดเองเออเอง"
หากเป็นบทเรียนทางจิตวิทยา มันก็ชี้ว่าโลกนี้มีคนโง่ที่คิดว่าตัวเองฉลาดอยู่มากกว่าที่คิด
เหตุการณ์นี้เข้าหูของนักจิตวิทยาสองคนคือ ศาสตราจารย์ เดวิด ดันนิง แห่งมหาวิทยาลัยคอร์แนล กับ จัสติน ครูเกอร์ ลูกศิษย์ที่กำลังทำปริญญาโท ทั้งสองพยายามหาเหตุผลว่าเรื่องอย่างนี้เกิดขึ้นได้อย่างไร ทำไมมีคนโง่ที่มั่นใจตัวเองขนาดนี้
ทั้งสองจึงออกแบบการทดสอบ โดยตั้งคำถามชุดหนึ่งให้นักเรียนชั้นปริญญาตรีทำ เป็นคำถามเกี่ยวกับไวยากรณ์อังกฤษ ตรรกะ และขำขัน หลังจากนั้นก็ให้ทุกคนให้คะแนนตนเองว่าทำแบบสอบถามได้ดีแค่ไหน
ผลลัพธ์ที่ได้น่าสนใจมาก พวกที่ทำคะแนนต่ำสุดให้คะแนนตนเองสูงมาก แสดงว่ามีความมั่นใจในตัวเองสูงเกินความเป็นจริง ส่วนพวกที่ทำคะแนนในกลุ่มล่างประเมินว่าตนเองทำได้ดีกว่าส่วนใหญ่ในชั้น ขณะที่พวกที่ทำคะแนนสูงกลับประเมินตัวเองต่ำ
ปรากฏการณ์นี้ก็คือการลวงตาของความมั่นใจในตัวเอง
ทั้งสองตีพิมพ์งานวิจัยนี้ในปี 1999 ชื่อ Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One's Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments
เป็นที่มาของหลักการ Dunning-Kruger Effect ก็คือการมีอคติในจิตอย่างหนึ่งที่คนเป็นไม่รู้ว่าตนมี
Dunning-Kruger Effect กินพื้นที่กว้างกว่าที่คาด มีคนจำนวนมากมายมีความมั่นใจในตัวเองสูงทะลุเพดาน
เดวิด ดันนิง กับ จัสติน ครูเกอร์ ขยายขอบข่ายของการทดสอบ เช่น ไปทำแบบสอบถามที่สนามยิงปืน ผลการทดสอบก็เหมือนกัน คนที่ตอบคำถามเกี่ยวกับปืนไม่ค่อยได้กลับเชื่อว่าตนเองรู้เรื่องปืนดีมาก
การวิจัยอีกครั้งหนึ่งพบว่าคนขับรถ 80 เปอร์เซ็นต์ให้คะแนนตนเองว่าขับรถได้ดีมากซึ่งสวนทางกับความจริง
ต่อมาก็มีการประเมินในสายอาชีพต่างๆ เช่น การบิน การแพทย์ การเมือง วงการธุรกิจ แบบทดสอบปรับเปลี่ยนไปตามความเหมาะสมของกลุ่ม มีการทดสอบด้านการใช้เหตุผล ไวยากรณ์ ความถนัดทางสังคมต่างๆ ไปจนถึงความสามารถในการอ่านเขียน ผลลัพธ์ที่ได้ก็เหมือนเดิม
ที่น่าขันคือ ในการทดสอบครั้งหนึ่ง ผู้ทดสอบตั้งคำถามโดยประดิษฐ์ศัพท์ใหม่ที่ไม่เคยปรากฏที่ไหนมาก่อนในโลก ปรากฏว่าผู้ทดสอบ 90 เปอร์เซ็นต์บอกว่ารู้จักศัพท์คำนั้นดี
การทดสอบครั้งแล้วครั้งเล่าโดยนักวิจัยกลุ่มอื่น ก็ชี้ผลที่คล้ายกัน นั่นคือคนโง่มักอวดฉลาด คนฉลาดจริงมักเงียบ
ตรงกันข้าม คนที่เก่งในวิชาต่างๆ ส่วนใหญ่มักเชื่อว่าตนเองไม่เก่ง หรือตนเองยังรู้ไม่พอ คนพวกนี้ประเมินตนเองต่ำเกินไป
นักเขียนชาวเยอรมัน-อเมริกัน ชาร์ลส์ บูคาวสกี เขียนว่า "ปัญหาของโลกคือคนมีสติปัญญาเต็มไปด้วยความช่างสงสัย ขณะที่คนโง่เขลาเต็มไปด้วยความมั่นใจ"
ตรงกับที่ ชาร์ลส์ ดาร์วิน เขียนไว้นานก่อนหน้านั้นใน The Descent of Man (1871) ว่า "ความเขลาก่อให้เกิดความเชื่อมั่นมากกว่าความรู้"
มันเป็นอย่างนั้นจริงๆ
เรื่องโง่ๆ นั้นฉลาดนัก
ผมผ่านชีวิตมาจนวัยนี้แล้ว เจอฝรั่งเป็นอย่างนี้เยอะ พูดมาก พูดได้ทุกเรื่อง รู้ไปหมด สมัยก่อนไม่ค่อยเห็นคนฝั่งเอเชียเป็นอย่างนี้ อาจเพราะสังคมตะวันออกไม่ค่อยชอบคนพูดมาก แต่มาถึงวันนี้ พบว่าทุกชาติทุกภาษาก็เหมือนกันนั่นแหละ
มองไปรอบตัว สังคมเราตอนนี้มี 'ผู้รู้' มากมายเหลือเกิน คนรู้น้อยหลายคนตั้งตัวเป็นอาจารย์ เป็นซินแส มี 'ผู้เชี่ยวชาญ' เต็มบ้านเต็มเมือง เวลาเกิดเหตุการณ์อะไรขึ้นมา เราจะเห็นผู้รู้โผล่หน้าออกมาเต็มไปหมด รู้น้อยแต่เชื่อมั่นว่ารู้มาก ที่สำคัญคือมีความสามารถโน้มน้าวใจผู้ฟังว่าเขารู้มาก
เคยสังเกตไหมว่า คนจำพวกหนึ่งชอบพูด "You know?" ติดเป็นนิสัย ถ้าเผลอติดมาจากคนอื่นก็ไม่เป็นไร แต่หากมันสะท้อนจิตใต้สำนึก ก็อาจแสดงว่าเป็นคนที่เห็นว่าตนเองเหนือคนอื่น
"ผมรู้ดีน่า" หรือ "ผมรู้ดีกว่าคุณน่า"
"เชื่อผมเถอะ"
"ผมเป็นเจ้านาย ผมย่อมรู้ดี"
"ผมทำงานมาหลายสิบปี ผมรู้ดีกว่าคุณ"
"อย่ามาสอนผม ผมรู้ดีอยู่แล้ว"
ฯลฯ
นานมาแล้ว นักการเมืองไทยผู้เจนสนามคนหนึ่งซึ่งล่วงลับไปแล้ว บอกเคล็ดลับในการพูดว่า ให้อ้างตัวเลขข้อมูลโดยมั่วไปเลย ไม่มีใครรู้หรอกว่าข้อมูลไม่จริง ไม่มีใครสนใจตรวจสอบ คนฟังสนใจอย่างเดียวว่าคนพูดพูดด้วยความมั่นใจหรือเปล่า
นี่เองที่เราพบเห็นคนที่พูดจนได้ดีมามาก
เอาละ เรารู้ว่า DunningKruger Effect คืออะไรแล้ว คำถามคือมันส่งผลอะไรต่อสังคม?
ในมุมของปัจเจก DunningKruger Effect อาจทำให้คนบางคนตัดสินใจผิดพลาด เพราะประเมินตนเองและคนอื่นผิด ยกตัวอย่าง เช่น ในการว่าจ้างคน บริษัทอาจว่าจ้างคนที่พูดเก่ง ท่าทางมั่นใจมากกว่าคนที่รู้จริง ทำงานได้จริงๆ เพราะผู้สมัครรู้น้อยบอกผู้สัมภาษณ์อย่างมั่นใจว่าตนเองทำงานนั้นได้สบายๆ เมื่อไปทำงานจริงก็พบว่าตนทำไม่ได้
ในทางตรงกันข้าม คนที่ประเมินตัวเองต่ำไปก็อาจตัดสินใจผิด เช่น ไม่กล้ารับตำแหน่งสูง เพราะเชื่อว่าทำไม่ได้ หรือไม่กล้าออกจาก 'comfort zone' ไปยังพื้นที่ใหม่ที่ตนทำได้ แต่คิดว่าทำไม่ได้ ทำให้เสียโอกาสในชีวิต หรือมีนิสัยไม่มั่นใจในตัวเอง
ในองค์กรมักเกิดปัญหาคนที่รู้น้อยแต่นำเสนอเก่ง ได้รับเลื่อนตำแหน่ง
ในมุมของสังคม มีตัวอย่างนักบินที่มีความเชื่อมั่นในตนเองสูง ขับเครื่องบินรุ่นใหม่โดยที่ยังขาดทักษะหรือความรู้เพิ่มเติม แต่ปฏิเสธที่จะเรียนรู้ หรือเชื่อว่าปุ่มเดิมมีหน้าที่เดิมเหมือนเครื่องรุ่นก่อน เป็นต้น
ในสเกลของประเทศ เรามีโอกาสสูงที่จะได้คนพูดมากทำงานไม่เป็นมาเป็นผู้นำ หรืออยู่ในตำแหน่งกำหนดนโยบายของชาติหรือระบบการศึกษา ฯลฯ เพราะคนเก่งจริงๆ อาจคิดว่าตนไม่เก่งพอทำงานใหญ่ขนาดนี้ ขณะที่คนไม่เก่งเชื่อมั่นในตัวเองเกิดร้อยเปอร์เซ็นต์
คำถามต่อไปคือ อะไรทำให้เกิด Dunning-Kruger Effect? ใครคนหนึ่งประเมินตัวเองผิดพลาดอย่างนี้เพราะอะไร?
เดวิด ดันนิง กับ จัสติน ครูเกอร์ เชื่อว่ามันเกิดจากสิ่งที่พวกเขาเรียกว่า dual-burden คือสิ่งที่คู่กัน นั้นคือการไม่มีความสามารถกับการที่ไม่รู้ว่าตนไม่มีความสามารถ
คนที่ทำบททดสอบไม่ดีอาจไม่มีความสามารถคิด-วิเคราะห์-แยกแยะว่าอะไรคือดี อะไรคือไม่ดี หรือไม่เคยรู้ว่าคนอื่นทำได้ดีแค่ไหน ทำให้ประเมินตนเองผิดพลาด
ปัญหาของคนที่ประเมินตนเองสูงเกินจริงคือ คิดจากความรู้สึกว่าตนเองเก่ง ไม่ใช่จากหลักฐานหรือผลงานที่เป็นรูปธรรม ไม่รู้ระดับความสามารถที่แท้จริงของตน เมื่อเชื่อว่าตนเองเก่งแล้ว ก็ไม่ค่อยฝึกฝนหาความรู้ใหม่ๆ เพราะเชื่อมั่นตนเองเก่งแล้ว
คนพวกนี้มักปฏิเสธคำวิจารณ์ เมื่อเกิดความผิดพลาด ก็มักโยนความ
ผิดที่ตนทำไม่ได้ให้คนอื่นหรือสิ่งแวดล้อม เช่น “เจ้านายไม่ชอบหน้าผม”
ฯลฯ
ในปี 2021 มีการวิจัย Dunning-Kruger Effect โดยใช้เครื่องวัดค่ากิจกรรมในสมอง (EEG) พบว่า ในการตัดสินใจว่ากลุ่มทดสอบประเมินตนเองสูงหรือต่ำ แต่ละคนใช้สมองคนละส่วนกัน
Dunning-Kruger Effect ไม่เกี่ยวกับระดับไอคิว มันปรับปรุงได้ หากเปิดใจกว้าง และเรียนรู้เพิ่ม
หากเราต้องการเป็นอิสระจาก Dunning-Kruger Effect เราอาจต้องประเมินตัวเองในหลายๆ ด้านก่อน เช่น ประเมินความสามารถที่แท้จริงของตนโดยผู้รู้ หรือใช้มาตรฐานของผู้รู้จริง ไม่ใช่โดยความรู้สึกของตนเอง
เพราะหากเราไม่รู้ว่าเราอ่อนด้อยตรงใด จุดตายของเราอยู่ที่ไหน ก็ยากจะพัฒนาตนเอง นอกจากนี้ก็เปิดโลก มองดูคนอื่น ศึกษาตนเองให้ถ่องแท้ พยายามทำความรู้จักความสามารถจริงๆ ของตนเอง
ดังนั้นความรู้น้อยอาจเป็นอันตรายกว่าไม่มีความรู้เลย เพราะรู้นิดเดียว อาจหลงคิดว่ารู้หมดแล้ว ถ้าไม่รู้จริงๆ อาจจะยังมีพื้นที่ให้ยอมรับที่จะเรียนรู้เพิ่มได้
หลังจากรู้จุดอ่อนของตัวเองแล้ว ก็ต้องปรับทัศนคติหลายเรื่อง และปรับปรุงตนเอง เช่น
- เปิดใจให้กว้าง และยอมรับว่าตนเองอาจรู้ไม่พอ
- เปิดใจกว้างรับคำวิจารณ์ อย่ากลัวคำวิจารณ์ ใจกว้างหน่อย
- ท้าทายตัวเองในงานใหม่
- อย่าใช้ตรรกะเดิมๆ ต่อทุกเรื่อง อย่างที่ไอน์สไตน์บอกว่า เราไม่สามารถแก้ปัญหาโดยใช้วิธีคิดที่เราใช้เมื่อสร้างปัญหา
- หาทางใหม่ๆ ในการแก้ปัญหา
- อย่าหลงในกับดักความเชื่อว่า เรียนสูงจะฉลาดกว่า เป็นครูอาจารย์จะรู้มากกว่าศิษย์
- อย่าประเมินตัวเองจากมุมมองเดิมของตน มองจากมุมอื่น หรือมุมมองของคนอื่นบ้าง
- ยอมรับสัจธรรมว่า ยิ่งเรียนยิ่งรู้น้อย
การวิเคราะห์และประเมินตัวเองอย่างถูกต้องเป็นระยะจึงเป็นสิ่งจำเป็น
แต่หากคนรู้น้อยแต่คิดว่าตนรู้มากไม่คิดจะแก้ไข คนมีปัญญาก็ไม่พึงเถียงกับคนแบบนี้ อย่างมากก็บ่นในใจว่า "เรื่องโง่ๆ นั้นฉลาดนัก"
- 280
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
