จิตนิ่งโดยการ ‘กวน’
Blockdit Originals ซีรีส์บทความพิเศษ
นักปรัชญาชาวอังกฤษ อลัน วัตต์ส ตั้งข้อสังเกตว่า พระพุทธรูปที่เราเห็นแทบทั้งหมดอยู่ในปางสมาธิ และมองแบบหรี่ตา
ทำไมหรี่ตา?
หรี่ตามองก็คือมองแบบนกกระสา
การมองแบบนี้ในภาษาจีนเรียกว่า 觀 (ออกเสียงว่ากวน) แปลว่าการมอง (หากสังเกตดูรูปคำนี้ จะเห็นว่ามีนัยน์ตาอยู่)
อลัน วัตต์ส ชี้ว่า ระบบความคิดของคนทำงานโดยเรียงลำดับ เราคิดได้ทีละความคิด เรียงกันไปเป็นเส้นตรงตามลำดับ (linear) ไม่ว่าจะมีความคิดสับสนยังไง ก็คิดได้ทีละความคิด
การคิดจึงช้ากว่าการมอง เพราะขณะที่ความคิดเดินไปทีละอัน ‘กวน’ กลับสามารถมองรวบยอดทั้งหมดได้ทีเดียว
การมองแบบ ‘กวน’ ไม่ใช่มองแบบเพ่งหรือจ้อง แต่เป็นการมองแบบเฝ้าสังเกตเงียบๆ คล้ายนกกระสามองดูปลาในน้ำ มันมองอย่างไม่จดจ่อ แต่มองอย่างระวังและมีสติกำกับ เมื่อปลาขยับ นกกระสาก็ฉกกินปลาอย่างฉับไว
ท่วงท่าของนกกระสาจึงปรากฏอยู่ในภาพเขียนของจีนและญี่ปุ่นจำนวนมาก
ภาพนกกระสาโดย หลี่กู่ฉาน ( 李苦禪 )
กวน 觀 = quiet observation (สังเกตเงียบๆ)
และโยงกับวิปัสสนา
คำว่า วิปัสสนา ในบาลีแปลว่าการเห็นแจ้ง (insight) มาจาก วิ = แจ่มแจ้ง + ปัสสนา = เห็น
‘วิปัสสนา’ ในภาษาจีนใช้คำว่า 觀 (กวน)
‘การมอง’ คือหัวใจของแนวคิดด้านพุทธ ทางอินเดียและจีนถือว่าเป็นจุดสำคัญของจิต และเป็นทัศนคติอย่างหนึ่งต่อชีวิต
นั่งท่าดอกบัว สมาธิ ร่างปักกับแผ่นดิน แล้วหายใจ ไม่ต้องหลับตา แค่หรี่ตามองพื้น เพราะเรายังต้องการสัมผัสโลกที่เป็นจริง สัมผัสโลกผ่านการมอง การได้ยิน การสัมผัส ไม่ได้ตัดทิ้ง แต่ปล่อยให้โลกทั้งใบมาหาเราเอง โดยไม่ต้องทำอะไรกับมัน
พูดง่ายๆ คือปล่อยจิตให้อยู่ของมัน อย่าไปยุ่งกับมัน
การทำสมาธิจึงเป็นเรื่องสำคัญ คือมองโลกอย่างเข้าใจและตามทัน
เราได้ยินพระหรือผู้ใหญ่สอนเราแต่เด็กให้หัดทำสมาธิ เพราะมีประโยชน์ แต่เราอาจสงสัยว่าทำสมาธิไปทำไม นั่งนิ่งๆ เสียเวลาเปล่าไม่ใช่หรือ
เหตุผลคือการทำสมาธิทำให้เราหลุดจากโลกของความคิดต่างๆ มันเป็นช่วงยามที่เราหลุดจากโลกที่เราสร้างนามธรรม โลกที่เราสร้างอัตตา มาสู่โลกที่เป็นจริง
เจตนาของการทำสมาธิคือเพื่อสัมผัสโลก ไม่ใช่คิด รู้ตัวแต่ไม่ไปติดกับความคิดฟุ้งซ่าน
ในทางการแพทย์ การทำสมาธิมีประโยชน์หลายอย่าง งานวิจัยจำนวนมากล้วนชี้ไปในทางเดียวกันว่ามันดีต่อสุขภาพ การทำสมาธิช่วยลดอาการต่างๆ ช่วยลดความเจ็บปวด ลดความวิตกกังวล ซึมเศร้า รวมทั้งอาการจากโรคต่างๆ เช่น มะเร็ง โรคหอบหืด โรคหัวใจ ความดันโลหิตสูง
การทำสมาธิยังดีต่อสมอง มีงานวิจัยว่าการเจริญสติเปลี่ยนโครงสร้างสมอง มันเพิ่มความหนาของ cortical ในสมองส่วนฮิปโปแคมปัส ซึ่งเป็นสมองส่วนที่ดูแลเรื่องการเรียนรู้และความจำ นอกจากนี้ยังช่วยปรับปรุงสมองส่วนที่จัดการเรื่องอารมณ์ ลดความกลัวความวิตกในสมองส่วนอะมิกดาลา
การทำสมาธิยังช่วยรักษาอาการเสพติดอย่างได้ผล มีงานวิจัยว่ามันช่วยลดการติดบุหรี่
คนไม่น้อยเข้าใจผิดคิดว่า การทำสมาธิคือการนั่งเฉยๆ แต่ความจริงคือมันช่วยฝึกสมอง ทำให้มีการรับรู้ที่เฉียบไวขึ้น ช่วยทำให้ความจำดีขึ้น ทำให้การโฟกัสของสมองดีขึ้น
การทำสมาธิจิตช่วยลดขยะในหัว เป็นชีวิตแบบสะอาดและเป็น minimalism
มนุษย์เราชอบคิดตลอดเวลา พูดกับตัวเองตลอดเวลา
เคยสังเกตตนเองไหมว่าเราพูดกับตัวเองบ่อยแค่ไหน?
ก็เหมือนการพูด เราจะพูดตลอดไม่ได้ บางช่วงเราต้องเงียบ ให้คนอื่นพูดหรือฟังคนอื่น เราต้องเงียบบ้างเพื่อได้ยินคนอื่นพูด
จิตก็เหมือนกัน มันต้องหยุดคิดบ้าง เราไม่ควรคิดตลอด แต่จะทำอย่างไร? ในเมื่อสมองเป็นเครื่องมือที่ออกแบบมาให้คิดตลอด และยิ่งห้ามคิดก็ยิ่งคิด
สมมุติผมบอกคุณตอนนี้ว่าอย่าคิดเรื่องช้างสีม่วงอยู่ใต้ต้นไม้ที่ใบร่วงหมด เชื่อว่าตอนนี้สมองคุณก็คิดเรื่องนี้แหละ
การคิดตลอดเวลาทำให้จิตฟุ้งซ่าน โดยเฉพาะเมื่อเราปรุงแต่งความคิดเหล่านั้นเป็นอารมณ์ จิตก็ไม่สงบ
ในโลกปกติ เราพยายามเหลือเกินที่จะคิดหาเหตุผลกับทุกเรื่อง ทุกความรู้สึก นี่คือการสร้างตัวกู-ของกู หรืออัตตา และมันปิดกั้นประสบการณ์ของเรา แบ่งแยกเราจากโลกภายนอกและจักรวาล
อลัน วัตต์ส ชี้ว่า จนเมื่อเส้นแบ่งนั้นจางหายหรือลดน้อยลง เราก็เริ่มสัมผัสรู้สึกโลกของเราเป็นตัวเรา
เหมือนในห้วงยามที่เรารู้สึกดื่มด่ำในดนตรีหรือการเต้นรำ มันแยกไม่ได้ระหว่างดนตรีกับเรา เช่นกัน เมื่อจิตตอบสนองทันทีต่อประสาทความรู้สึกต่างๆ ที่พามา มันก็รู้สึกเหมือนจิตกับสิ่งที่จิตสัมผัสหรือมีประสบการณ์สัมผัสนั้น กลายเป็นหนึ่งเดียว
ทำให้ความรู้สึกของเราต่อโลกต่างไป
ผู้รู้สอนว่า ในการทำสมาธิ จงอย่าปิดกั้นเสียงหรือภาพ หรือสัมผัสที่มากระทบ แต่จง ‘มอง’ มันเงียบๆ (‘กวน’) เพียงแต่ไม่ปรุงแต่ง ไม่ต้องหาความหมายจากมัน
ขณะที่โฟกัสจิต ก็ยังเปิดพื้นที่กว้างพอให้ความคิดใดๆ เข้ามาได้ อาจเป็นความคิดเกี่ยวกับอดีตที่กวนใจ หรือความคิดในอนาคต (ซึ่งเรากำลังจะปรุงแต่งเป็นวิตกจริต) แล้วเราก็พิจารณาความคิดนั้น ไม่ใช่ด้วยตรรกะ แต่โดยการสัมผัสธรรมชาติของมัน มองมันเงียบๆ
ทั้งนี้เพราะหัวใจและจิตเป็นธรรมชาติเหมือนกัน จึงเป็นความจริงเดียวกัน คำว่า ธรรมะ ก็คือธรรมชาติ ด้วยวิธีนี้เราก็เข้าใจธรรมชาติของทุกสิ่งที่เข้ามา
ธรรมชาติของคนต้องการคำตอบทุกเรื่อง และคิดว่าทุกเรื่องต้องมีคำตอบ การพิจารณาด้วยจิตจะมองมันอีกแบบหนึ่ง มองด้วยหัวใจมากกว่าความคิด และมันก็นำสู่การตื่นรู้
ตื่นรู้จึงไม่ใช่มีความรู้หรือข้อมูล แต่คือจิตตื่น
การทำสมาธิอาจเริ่มที่หลับตา แล้วลองฟังเสียงต่างๆ รอบตัว ไม่จับมัน แต่รับฟังมัน
ฟังเสียงนก เสียงดนตรี เสียงลมกระทบต้นไม้ไหว เสียงรถที่แล่นผ่านไป
ไม่ต้องหาความหมายของเสียงนั้น ไม่ต้องตัดสินเสียงที่ได้ยิน แค่ฟัง แค่ได้ยิน แล้วปล่อยให้มันไป
ฟังเสียงต่างๆ ให้เป็นเสียงรบกวนที่ไม่มีความหมาย ไม่ต้องบอกว่ามันเป็นเสียงอะไรหรือทำไม ไม่กดมัน ไม่หนีมัน
แล้วเราจะพบว่าโลกภายนอกกับโลกภายในเชื่อมกัน มาด้วยกัน มันคือคำที่ อลัน วัตต์ส เรียกว่า ‘happenning’ (สิ่งที่กำลังเกิดขึ้น)
ทุกสิ่งคือสิ่งที่กำลังเกิดขึ้น เราแค่มองมัน
อีกเรื่องที่เราทำพร้อมกันคือการหายใจ เมื่อเราหายใจ เราอนุญาตให้ปอดหายใจของมันเอง ไม่ต้องมีวิธีการหายใจใดๆ ให้มันหายใจตามที่มันอยาก และเฝ้าดูมัน
ที่น่าสนใจคือการหายใจสามารถเป็นทั้งสมัครใจกับไม่สมัครใจ เราอาจมองว่าเรากำลังหายใจหรืออาจมองว่ามันคือ happenning
นี่คือเหตุผลที่การหายใจเป็นเรื่องสำคัญของการทำสมาธิ เพราะเมื่อเรารับรู้การหายใจของเรา เราพบว่าเราอยู่ระหว่างการทำเองกับ happenning โดยเป็นการเลือกของเราเองโดยไม่ต้องคิด
ขณะที่เราเฝ้ามองการหายใจของเรา เราพบว่าทั้งสมัครใจ กับไม่สมัครใจ กลายเป็น happenning หนึ่งเดียว
จุดนี้เราอาจมองว่าทุกอย่างเป็น happenning ต่อเรา หรือเราต่างหากเป็นคนทำทุกอย่าง
หายใจเข้าช้าๆ และออกช้าๆ โดยไม่ฝืน เหมือนนอนบนเตียงสบาย หายใจเข้าใหม่ รับรู้ แล้วจะพบว่าหายใจได้ลึกขึ้น มองโลก แต่ไม่ปรุงแต่ง
และนี่คือสภาวะของการทำสมาธิ
จุดนี้ก็คล้ายกับที่พระไพศาล วิสาโลกล่าวว่า การเจริญสติจะทำให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างกายกับใจ เห็นกาย เห็นใจ
เห็นสิ่งกระทบภายนอกต่อภายในของเรา
หลับตา ยิ้ม ผ่อนคลายต้นคอ หัวไหล่ แขน ผ่อนคลายหน้าอก หน้าท้อง ต้นขา ปลายเท้า ผ่อนคลาย หายใจสบาย รับรู้ลมหายใจเข้าออก ลมหายใจทำให้เราพบความสงบภายใน มีลมหายใจจึงมีชีวิต ลมหายใจมาจากไหน ก็มาจากโลกภายนอก ธรรมชาติ สิ่งมีชีวิตทั้งหลายที่ผลิตออกซิเจนให้เรา เรามีชีวิตเพราะโลกภายนอก
มองในมุมจักรวาล เรารับรู้ลมหายใจด้วยอากาศและน้ำที่เกิดมาตั้งแต่วันแรกๆ ของโลก
น้ำในร่างกายเราก็มาจากโลกภายนอก เป็นน้ำดั้งเดิมตั้งแต่ครั้งกำเนิดโลก กลายเป็นส่วนหนึ่งของร่างกายเรา อากาศที่เราสูดก็เป็นอากาศที่คนอื่นในโลกทั้งหมดเคยสูด เคยผ่านชีวิตต่างๆ ที่อาจลาจากไปแล้ว ทั้งคน พืช สัตว์
จะว่าไปแล้ว การหายใจก็คือประตูเชื่อมโลกภายในกับโลกภายนอก
พระอมโรภิกขุ ศิษย์ของหลวงพ่อชา สุภัทโท เคยพูดถึงเรื่องการทำสมาธิว่า เมื่อเริ่มทำสมาธิ ก็เหมือนเปิดวิทยุพร้อมกันทีเดียว 3-4 สถานี เสียงแห่งความคิดตีกันวุ่นวาย
พระอมโรภิกขุกล่าวว่า ถ้างั้นเราจะดีกว่าไหมหากปิดสถานีทั้งหมด? หมายความว่าหยุดคิด เราจะได้เข้าสู่สภาวะสงบใจ คำตอบคือไม่ใช่ เพราะคนส่วนใหญ่เชื่อว่า ‘การปิดสถานี’ โดยการทำสมาธิคือการกำจัดความคิดทั้งหลายออกไปให้พ้นตัว แต่สมองมนุษย์นั้นหยุดคิดไม่ได้ อีกทั้งการทำสมาธิจิตก็ไม่ใช่การหนี
เพราะการมีความคิดก็อาจมีประโยชน์เช่นกัน
การวางความคิดไว้ในตำแหน่งเหมาะสมสามารถช่วยลดความวุ่นวายได้
แต่การทำสมาธิอาจช่วยลดการคิดได้ในระดับหนึ่ง ทำให้ใจสงบ
เวลาคนเรามองหรือฟัง จะพยายามคิดไปด้วย นี่อาจ ‘จำกัด’ การมองการฟัง
เรามีนิสัยต้องมองให้ชัด ฟังให้ชัด จดจ่อตั้งใจ และพยายามหาความหมายในสิ่งที่เห็นและฟัง
แต่นกกระสามองแบบเงียบๆ มองโลกทั้งใบ
เมื่อเราไม่มองความคิด หรือฟุ้งซ่าน ความคิดก็ไหลไปเรื่อยๆ
สมาธิทำให้เรากลับคืนสู่โลกของความจริง
ยุติความโกลาหลที่ปะดังเข้าไปในหัวตัวเอง ปล่อยให้การพูดกับตัวเองยุติ และเข้าสู่ความนิ่งสงบ ซึ่งไม่จำเป็นต้องนั่งท่าขัดสมาธิ เราทำได้แม้ขณะเดิน หรือนั่งหรือนอนในอ่างอาบน้ำหรือนอนบนเตียงก่อนหลับ เพียงแค่ปล่อยให้จิตอยู่ของมันเอง อย่าไปรบกวนมัน และหยุดพยายามที่จะหาความหมายของโลก เพราะมีบางสิ่งที่น่าคิดมากกว่าความคิดในตัวมันเอง
ดังนั้นโดยผ่านการทำสมาธิ เราจะไปถึงความสงบสันติที่ลึกซึ้งซึ่งปรากฏบนพระพักตร์ของพระพุทธรูป
การทำสมาธิก็สามารถใช้หลักอู๋เหวยของเต๋า นั่นคือไม่ฝืน
ไม่ต้องใช้ความพยายาม ไม่ใช้กำลังต่อสู้กับอะไร
ในการร้องเพลง สิ่งที่สำคัญที่สุดคืออย่าพยายามร้องเพลง แค่ฟังทำนองแล้วให้เพลงมันร้องเอง
เวลาทำสมาธิ อย่าพยายามทำสมาธิ ให้มันเป็นเอง
เวลาหายใจ ให้มันหายใจของมันเอง อย่าพยายามหายใจ
ให้ความคิดไปของมันเอง อย่าไปห้ามความคิด
ให้ตามองที่มันเห็น ให้หูฟังสิ่งที่มากระทบ
ในโลกที่เคลื่อนไหววุ่นวายตลอดเวลา จิตคิดตลอดไม่ได้ บางช่วงเราก็ต้องหยุด การทำสมาธิเป็นการหยุดพักเหนื่อยทางจิต เตือนให้เราหวนกลับคืนสู่ปัจจุบันขณะ
นักปรัชญาทางอินเดีย จีน และญี่ปุ่นสอนให้หาเวลาบางส่วนในแต่วันหยุดคิดสักพัก
แล้ว ‘กวน’ มองเงียบๆ เพื่อสัมผัสกับโลกของความจริง
ภาพประกอบ
ภาพนกกระสาโดย หลี่กู่ฉาน (李苦禪)
- 85
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
