[Bnomics] Black Panther : Wakanda Forever แร่ไวเบรเนียม ของขวัญจากพระเจ้า หรือคำสาปทรัพยากร (Resource curse)? Black Panther : Wakanda Forever เป็นภาคต่อจาก Black Panther (2018) หนังซูเปอร์ฮีโร่จากค่าย Marvel ท

สำรวจ
ลงทุน
คำถาม

มีบัญชีอยู่แล้ว?หรือ

Bnomics

•

11 พ.ย. 2022 เวลา 12:19 • ภาพยนตร์ & ซีรีส์

Black Panther : Wakanda Forever

แร่ไวเบรเนียม ของขวัญจากพระเจ้า หรือคำสาปทรัพยากร (Resource curse)?

Black Panther : Wakanda Forever เป็นภาคต่อจาก Black Panther (2018) หนังซูเปอร์ฮีโร่จากค่าย Marvel ที่คนทั่วโลกเฝ้ารอ

อย่างไรก็ตาม หลังจากไปของคุณแซดวิก โบสแมน นักแสดงหลักที่เล่นเป็นกษัตริย์ทีชัลล่าแห่งวาคานด้า ทำให้เนื้อเรื่องในภาคนี้เบนเข็มไปถ่ายทอดเกี่ยวกับวัฒนธรรมของวาคานด้า และความวุ่นวายหลังจากวาคานด้า ซึ่งเป็นประเทศอุดมไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติที่มีค่ามหาศาลอย่างแร่ไวเบรเนียม ตัดสินใจเปิดประเทศ

เราจึงได้เห็นประเด็นที่น่าสนใจต่างๆ ในหนัง โดยเฉพาะบริบททางการเมืองของวาคานด้า ที่ความวุ่นวายนั้นเกี่ยวพันกับแร่ไวเบรเนียม

Bnomics ก็เลยนึกถึงประเด็นของ Resource curse หรือคำสาปทรัพยากรขึ้นมา และในบทความนี้เราจะมาเล่าให้ฟัง

📌 Resource curse คืออะไร?

ลองจินตนาการว่าประเทศหนึ่งๆ ตั้งอยู่บนสภาพภูมิศาสตร์ที่เต็มไปด้วยทรัพยากรล้ำค่าอย่าง ทองคำ เพชร น้ำมัน เราคงนึกว่าประเทศนั้นจะต้องร่ำรวยอย่างมหาศาลจากการขายทรัพยากรเหล่านั้นเป็นแน่

แต่เรื่องราวกลับไม่เป็นเช่นนั้น เพราะมันมีสิ่งที่เรียกว่า “คำสาปทรัพยากร” หรือ Resource curse

คำสาปทรัพยากร เป็นคำที่ใช้อธิบายเหตุการณ์ที่ประเทศหนึ่งๆ เต็มไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติที่มีมูลค่า แต่เศรษฐกิจกลับไม่สามารถพัฒนาได้

เนื่องจากทั้งทุนและแรงงานส่วนใหญ่ถูกนำไปใช้กับอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องกับทรัพยากรเหล่านี้เพียงไม่กี่อุตสาหกรรม พอไม่ได้ลงทุนในอุตสาหกรรมอื่นๆ อย่างเพียงพอ ทำให้ประเทศต้องเผชิญกับความอ่อนแอ เมื่อสถานการณ์ราคาสินค้าโภคภัณฑ์ลดลง ทำให้เศรษฐกิจในระยะยาวเติบโตได้น้อยกว่าที่ควรจะเป็น

ส่วนอีกสาเหตุหนึ่งคือ เมื่อความมั่งคั่งของประเทศถูกผูกติดกับอุตสาหกรรมเพียงไม่กี่อุตสาหกรรม ทำให้รัฐบาลอาจจะใช้อำนาจในทางมิชอบ เช่น การรับสินบนเพื่อให้สัญญาที่เอื้อประโยชน์มหาศาลกับคนบางกลุ่ม

ซึ่งก็จะทำให้ทั้งทุนและแรงงาน ไหลไปกระจุกตัวอยู่ในอุตสาหกรรมใดอุตสาหกรรมหนึ่งมากเกินความจำเป็น จนทำให้อุตสาหกรรมที่เหลืออ่อนแอ และกลายเป็นว่ามีคนบางกลุ่มที่ร่ำรวยมหาศาล ในขณะที่คนส่วนใหญ่ของประเทศยากจนขั้นรุนแรง

คำสาปทรัพยากร จึงมักจะเป็นปัญหาที่พบในประเทศเศรษฐกิจกำลังพัฒนา ที่ค้นพบทรัพยากรธรรมชาติที่มีค่าจำนวนมหาศาล แต่กลับยิ่งทำให้เศรษฐกิจแย่ลงแทนที่จะร่ำรวยและพัฒนาขึ้น

📌 แร่ไวเบรเนียม เป็นพรหรือคำสาป?

ด้วยลักษณะทางภูมิศาสตร์ของประเทศวาคานด้า ซึ่งเป็นประเทศสมมติในหนังเรื่อง Black Panther ทำให้วาคานด้าน่าจะเป็นประเทศที่ยากจน

เนื่องจากในหนัง Captain America : Civil War ยังระบุไว้ว่าวาคานด้าอยู่เหนือสุดของทะเลสาป Turkana ซึ่งถ้าวาคานด้าตั้งอยู่ตรงนี้ ก็แปลว่าพรมแดนประเทศจะติดกับเอธิโอเปีย, ซูดาน, อูกันดา, และเคนยา ทำให้วาคานด้าน่าจะต้องเผชิญกับความยากลำบากทั้งเรื่องเศรษฐกิจ การเมือง และการพัฒนาเทคโนโลยี

อีกทั้งการไม่มีทางออกโดยตรงสู่ทะเลอินเดียจะทำให้ต้นทุนทางการค้าสูงและมีประเทศเพื่อนบ้านเป็นอุปสรรคขัดขวางที่สำคัญในการจะเข้าถึงท่าเรือเพื่อค้าขายได้ ซึ่งโดยส่วนใหญ่ประเทศเหล่านี้จึงมีแนวโน้มที่จะยากจนกว่าประเทศที่มีทางออกสู่ทะเล

ไหนจะประเทศเพื่อนบ้านที่รายล้อมวาคานด้า ล้วนแล้วแต่เป็นประเทศที่มีการคอรัปชั่นสูงมาก จึงทำให้วาคานด้าเป็นประเทศที่ทั้งไม่มีทางออกสู่ทะแล แล้วยังมีประเทศเพื่อนบ้านที่ไม่ดีอีก

ด้วยลักษณะทางภูมิศาสตร์เช่นนั้น วาคานด้าก็เป็นเหมือนกับประเทศในแถบแอฟริกาอย่าง แองโกลา แซมเบีย ไนจีเรีย ที่เต็มไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติ

แต่ที่พิเศษ คือ วาคานด้ามีแร่ธรรมชาติที่มีมูลค่ามหาศาลอย่าง ไวเบรเนียม ซึ่งเป็นแร่ที่มีคุณสมบัติดูดซับและสลายแรงกระแทกได้อย่างดีเยี่ยม และทำให้ตัวแร่นั้นแข็งแกร่งขึ้น (ในหนังจักรวาล Marvel แร่ไวเบรเนียมถูกใช้ทำโล่กัปตันอเมริกา)

ในทางปฏิบัติแล้ว ทรัพยากรธรรมชาติถือเป็นทรัพยากรที่ฟรีและสามารถนำไปใช้ เพื่อการค้าขายได้ ทรัพยากรเหล่านี้ช่วยสร้างรายได้ให้แก่รัฐบาลและเอกชน ตราบใดที่รายได้นั้นยังคุ้มทุนการขุดหาแร่มีค่าเหล่านี้

ตามทฤษฎีแล้ว รายได้เหล่านี้ควรจะถูกนำไปลงทุนโครงสร้างพื้นฐานสาธารณะ หรือนำไปพัฒนาการศึกษา และสาธารณสุข แต่จากประวัติศาสตร์ที่ผ่านๆ มา ประเทศที่เต็มไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติ กลับไม่ได้กลายเป็นประเทศร่ำรวยเช่นนั้น

ประเทศในทวีปแอฟริกาใต้ทะเลทรายซาฮารา และตะวันออกกลาง เป็นประเทศที่พบคำสาปจากทรัพยากรธรรมชาติมากที่สุด แทนที่รัฐบาลจะนำทรัพยากรธรรมชาติที่มีไปขายแล้วนำเงินไปพัฒนาประเทศ

กลับกลายเป็นว่ารัฐบาลใช้เงินจากการขายทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อเสริมอำนาจและความมั่งคั่งให้ตนเองได้กุมอำนาจต่อไป ทำให้ความเหลื่อมล้ำในประเทศสูงมาก ชนชั้นสูงที่ได้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติร่ำรวยมหาศาล ในขณะที่ประชากรส่วนใหญ่ของประเทศอยู่ภายใต้ความยากจน

ตัวอย่างของคำสาปที่เกิดขึ้น อาทิ

●
ในลิเบอร์เรีย เพชรสีเลือด ถูกนำไปขายเพื่อเอาเงินมาใช้สนับสนุนสงครามในระหว่างปี 1989 ถึง 2003
●
ในสาธารณรัฐแอฟริกา รายได้จากการขายทองระหว่างช่วงที่มีนโยบายกีดกันผิว ถูกนำมาสนับสนุนรัฐบาลที่อนุญาตให้มีการแลกีดกันสีผิวในตลาดแรงงาน
●
ผู้นำเผด็จการ Mobutu Sese Seko ของประเทศซาอีร์(สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกในปัจจุบัน) ก็สะสมความมั่งคั่งมาจากการขายทรัพยากรธรรมชาติของประเทศโดยใช้แรงงานคนในประเทศขุดมาอย่างทารุณ

📌 แต่วาคานด้าคงเป็นข้อยกเว้น…

เพราะนอกจากจะมีแร่ไวเบรเนียม ซึ่งเป็นเสมือนพรจากพระเจ้าเข้ามาช่วยประเทศที่เต็มไปด้วยข้อด้อยทางภูมิศาสตร์แล้ว วาคานด้ายังสามารถหลีกเลี่ยงคำสาปทรัพยากรได้ เนื่องจากมีการบริหารจัดการทรัพยากรที่ดี และแร่ไวเบรเนียมนี้เองที่ทำให้วาคานด้ากลายเป็นประเทศที่เทคโนโลยีพัฒนาที่สุดบนโลก

สิ่งสำคัญที่ทำให้วาคานด้าหลีกเลี่ยงคำสาปทรัพยากรได้ ส่วนหนึ่งก็เป็นเพราะความเป็นผู้นำที่ดีของ กษัตริย์ทีชัลล่า หรือ Black Panther ที่นำเงินไปใช้เพื่อประโยชน์สูงสุดของประเทศ แต่เราก็ต้องดูว่าหลังการจากไปของราชาเสือดำนี้ วาคานด้าจะเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร

📌 บอตสวานา : วาคานด้าในโลกแห่งความเป็นจริง

ถ้ากลับมาดูที่โลกความเป็นจริง ก็มีประเทศแถบแอฟริกาใต้ทะเลทรายซาฮารา และประเทศที่ไม่มีทางออกทะเลอื่นๆ ที่มีประเทศเพื่อนบ้านไม่ดี แต่สามารถพัฒนาอย่างยอดเยี่ยมได้เหมือนวาคานด้าเช่นกัน

บอตสวานา เป็นประเทศที่มีประเทศเพื่อนบ้านไม่ค่อยดีนัก ทิศใต้จรดแอฟริกาทิศเหนือ ทิศตะวันตกจรดนามิเบีย ทิศตะวันออกจรดซิมบับเว ประเทศเพื่อนบ้านของบอตสวานา ล้วนแล้วแต่เป็นประเทศที่สนับสนุนการแบ่งแยกสีผิว หรือมีรัฐบาลที่สนับสนุนการแบ่งแยกสีผิว แต่บอตสวานากลับสามารถรุ่งเรืองขึ้นมาได้

บอตสวานา ได้รับอิสรภาพในช่วงปี 1966 หลังจากตกอยู่ใต้อาณานิคมของสหราชอาณาจักร ในตอนนั้นบอตสวานามี GDP ต่อหัวเพียงแค่ 77 ดอลลาร์สหรัฐฯ เท่านั้น แต่ 50 ปีต่อมากลับมี GDP ต่อหัวสูงถึง 6,877 ดอลลาร์สหรัฐฯ โดยการเติบโตนี้ส่วนใหญ่เป็นผลมาจากการส่งออกเพชรเป็นหลัก

ทั้งนี้อาจจะต้องขอบคุณ คุณ Seretse Khama ผู้นำที่ขับเคลื่อนให้เกิดอิสรภาพ ที่ได้กลายมาเป็นประธานาธิบดีคนแรกของบอตสวานา เขาเป็นคนวางรากฐานการตรวจสอบความโปร่งใสทางการคลัง ความมีเสถียรภาพทางการเงิน และเปิดเสรีการค้าระหว่างประเทศเพิ่มขึ้น

เขานำรายได้จากการขายเพชร ไปสนับสนุนการศึกษา สาธารณสุข และระบบสาธารณูปโภคต่างๆ จึงทำให้ประเทศขับเคลื่อนไปได้อย่างดี

บอตสวานา จึงสามารถเอาชนะคำสาปทรัพยากรธรรมชาติได้เหมือนกับที่วาคานด้าทำได้ สิ่งที่แตกต่างกันคือ บอตสวานาเปลี่ยนไปเป็นระบบประชาธิปไตยแบบสองพรรค ทำให้กลายเป็นกลไกบังคับไปในตัวว่ารัฐบาลจะต้องบริหารอย่างมีประสิทธิภาพ มิเช่นนั้นอาจจะแพ้ในการเลือกตั้งครั้งถัดไปได้

บทเรียนข้างต้นทั้งหมดนี้ ทำให้เราตระหนักได้ว่า

ทรัพยากรที่ติดมากับลักษณะทางภูมิศาสตร์ของประเทศ อาจไม่ได้เป็นตัวกำหนดชะตาของประเทศทั้งหมดเสมอไป แต่สิ่งที่กำหนดชะตาประเทศ คือผู้นำ และประชาชน

ผู้เขียน: ชนาภา มานะเพ็ญศิริ Economist, Bnomics

ภาพประกอบ : จินดาวรรณ อรรถมานะ Graphic Designer, Bnomics

▶︎ ติดตามช่องทางของ Bnomics ได้ที่

Website : https://www.bnomics.co

Facebook : https://www.facebook.com/Bnomics.co

Blockdit : https://www.blockdit.com/bnomics

Line OA : @Bnomics https://bit.ly/3eYkTJC

Youtube : https://www.youtube.com/bnomics

Twitter : https://twitter.com/bnomics_co

Bnomics - Bangkok Bank Economics