ตามคัมภีร์พระไตรปิฏกเอง โดยเฉพาะในพระอภิธรรม ได้แสดงปัญญา 3 ประการ คือสุตมยปัญญา จินตมยปัญญา และภาวนามยปัญญา คือการสดับตรับฟัง การคิด และการลงมือปฏิบัติ "ไม่มีส่วนใดที่บอกเรื่องการอ่าน" ในสมัยพุทธกาลเอง ก็มีแต่กลุ่มพราหมณ์โยคี ที่เป็นนักปฏิบัติภาวนา ยกขาชี้ฟ้า มุดหัวลงดิน และเหล่านักปราชณ์ที่จะนั่งถกเถียงหารือในเรื่องที่เกี่ยวกับการเกิด ชีวิต และความตาย