The Libet Experiment พิสูจน์เจตจำนงอิสระในห้องทดลอง
เหลืออีกตอนเดียว ต่อให้จบเลยก็แล้วกัน
เท่าที่ผ่านมา เรามักคุยเรื่องเจตจำนงอิสระตามความคิดเห็นมากกว่าแสดงหลักฐาน
เอ๊ะ! เรื่องเจตจำนงอิสระแสดงหลักฐานได้ด้วยหรือ? พิสูจน์ได้ทางวิทยาศาสตร์จริงหรือ? เป็นไปไม่ได้
เป็นไปแล้ว
นักวิทยาศาสตร์นักคิดนักปรัชญาพูดเรื่องเจตจำนงอิสระมานานหลายร้อยปีแล้ว แต่การทดลองที่เป็นรูปธรรมจริง ๆ น่าจะเป็น The Libet Experiment ในทศวรรษ 1980
เบนจามิน ลิเบต (Benjamin Libet) นักวิทยาศาสตร์ด้านประสาทวิทยาแห่งมหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย ทำการทดลองโดยให้กลุ่มตัวอย่างลองทำอะไรตามใจตน นั่นคือให้กดปุ่มหรือขยับข้อมือเมื่อไรก็ตามที่อยากกดปุ่มหรือขยับ ขณะเดียวกันผู้ทดลองจะมองนาฬิกาจับเวลาพิเศษเรือนหนึ่ง เพื่อบันทึกเวลาที่ตัดสินใจขยับข้อมือ
ลิเบตแปะอิเล็กโทรด EEG หลายชิ้นบนหัวของผู้ถูกทดลองเพื่อวัดค่ากิจกรรมของนิวรอนในสมองคอร์เท็กซ์ ส่วนที่ทำงานเกี่ยวกับจิตสำนึกของคน
ผลที่พบคือสมองส่วนที่เกี่ยวกับการเคลื่อนไหวมีความตื่นตัวอยู่เรียบร้อยแล้ว จิตใต้สำนึกทำงานก่อนจิตสำนึกของเรา (หรือพูดง่าย ๆ คือเรา ‘ตัดสินใจ’ มาก่อนตัดสินใจจริง ๆ) ราว 300-500 millisecond (ประมาณครึ่งวินาที) เรียกว่า Readiness Potential
นี่แปลว่าก่อนที่เราจะคิดทำอะไรด้วยเจตจำนงอิสระ การตัดสินใจเกิดขึ้นมาก่อนแล้วในจิตใต้สำนึก แต่เราเชื่อมั่นร้อยเปอร์เซ็นต์ว่าเราตัดสินใจเอง
ผลการทดลองนี้ถูกใช้เป็นหลักฐานว่าเจตจำนงอิสระไม่มีจริง มันเป็นภาพลวงตาของมนุษย์ เราคิดไปเองว่าเรามีเจตจำนงอิสระ
นักวิทยาศาสตร์หลายคนโต้แย้งว่า มันเป็นการทดลองที่ไม่สมบูรณ์แบบ ยังมีช่องโหว่
ดังนั้นผ่านไปร่วมสามสิบปี ก็มีคนทดลองซ้ำ
ในปี 2007 นักวิทยาศาสตร์ด้านประสาทวิทยา จอห์น ดิแลน เฮนส์ แห่งมหาวิทยาลัยโรงพยาบาล Charite Universitatsmedizin ที่เบอร์ลิน เยอรมนี ทดลองงานของลิเบตอีกครั้ง คราวนี้เปลี่ยนมาใช้เครื่องมือ fMRI (Functional Magnetic Resonance Imaging) ที่เหนือกว่า EEG
เขาให้คนถูกทดลองกดปุ่มทางซ้ายมือและขวามือ ขณะที่ตามองดูตัวอักษรที่ปรากฏต่อเนื่องบนจอ
ผลที่ได้มาก็ตรงกับงานวิจัยของลิเบต แต่ได้เวลายาวกว่า นั่นคือระยะห่างของจิตใต้สำนึกกับจิตสำนึกต่างกันถึง 7 วินาทีก่อนที่จิตสำนึกจะตัดสินใจ
เขาประเมินว่าการทดลองนี้มีความแม่นยำราว 60 เปอร์เซ็นต์
แต่ก็มีนักวิทยาศาสตร์หลายคนแย้งว่าการทำงานของสมองที่ทำนายการตัดสินใจยังไม่ได้บอกว่าไม่มีเจตจำนงอิสระ แม้จิตใต้สำนึกจะบอกมา จิตสำนึกก็ยังสามารถเปลี่ยนแปลงได้
นอกจากนี้ก็มีคนแย้งว่าเจตจำนงอิสระไม่ใช่ภาพลวงตา เพราะสามารถแก้ไขจิตใต้สำนึกของเราได้
หากมีหลักฐานพิสูจน์จนปราศจากข้อสงสัยว่าเจตจำนงอิสระไม่มีจริง ก็อาจคล้ายกับการพบหลักฐานชี้ว่าความยุติธรรมไม่มีจริง หรือชาติหน้าไม่มีจริง มันทำร้ายสังคมได้ เนื่องจากเจตจำนงอิสระเป็นรากฐานของสังคม
ถ้ามีข้อพิสูจน์ชัดแจ้งว่าเจตจำนงอิสระไม่มีจริง เราอาจสติแตกเพราะเห็นว่าโลกกำลังดำเนินไปตามหลัก Fatalism ความเชื่อว่าทุกอย่างเป็นไปตามชะตากรรมของมัน อะไรจะเกิดก็ต้องเกิด
ผลที่อาจเกิดขึ้นคือ เราอาจเข้าสู่สภาวะท้อแท้ เห็นว่าเราไร้อำนาจโดยสิ้นเชิง ทำให้ไม่มีความสุข
ทว่าความเชื่อเรื่องเจตจำนงอิสระก็เหมือนความเชื่อเรื่องความยุติธรรม ถึงเรารู้ว่าความยุติธรรมไม่มีอยู่จริงในโลก ก็ไม่ได้ทำให้เราต้องจับปืนไปยิงใคร เพราะทุกเรื่องในโลกมีผลที่ตามมา
เช่นกันสมมุติว่าโลกไม่มีเจตจำนงอิสระ ก็ไม่ได้แปลว่าเราต้องใช้ชีวิตตามยถากรรม
ลองมองไปรอบตัวเรา จะพบว่ามีคนมากมายที่มีความสุขในชีวิต สุขหรือทุกข์อยู่ที่ทัศนคติในการใช้ชีวิต ไม่ได้ขึ้นกับว่าเหตุการณ์ในชีวิตของเราถูกกำหนดมาก่อนหรือไม่
เราอาจตัดสินใจโดยอิงจาก cause ที่เกิดขึ้น แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าเราจะมีความสุขไม่ได้ เพียงแค่เปลี่ยนมุมมอง เราจะมองโลกเปลี่ยนไป
ต่อให้เราไม่มีเจตจำนงอิสระจริง ๆ เราก็ยังสามารถ ‘เลือก’ ที่จะเชื่อว่า มนุษย์เรามีเจตจำนงอิสระ ด้วยเหตุผลว่าความเชื่อเรื่อง free will เป็นการใช้ชีวิตแบบด้านบวก ถ้า free will ไม่มีจริง ก็ไม่มีอะไรเสียหาย ถ้ามันมีจริง เราก็ใช้มันมาตลอดชีวิตแล้ว
อย่าลืมว่าต่อให้การตัดสินใจใด ๆ ของเราเกิดจากจิตใต้สำนึกจริง มันก็ยังเป็นจิตใต้สำนึกของเราเอง ไม่ใช่ของคนอื่น มันทำงานมากับเราตั้งแต่เกิด เรายังเป็นเรา เพียงแต่กลไกการทำงานบางอย่างอาจไม่ตรงกับที่เราเคยคิดเคยเชื่อ
มนุษย์เราทุกคนเป็นผลรวมของเหตุการณ์และปัจจัยต่าง ๆ นับไม่ถ้วน ที่สะสมจนกลายมาเป็นตัวเราในวันนี้ นี่ไม่ใช่ชะตากรรม มันเป็นเช่นนั้นเอง
จบแล้ว
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
