บทความ Blockdit ตอน เสืออยู่ในห้อง (1) เมื่อความกลัวมีมากเกินไป
งานวิจัยหลายสำนักหลายสถาบันสรุปตรงกันว่าอาชีพนักเขียนศิลปิน นักดนตรีคนทำงานสร้างสรรค์มีเปอร์เซ็นต์ประสบปัญหาจิตตก ซึมเศร้าสูงกว่าอาชีพอื่นๆ ตัวเลขนักเขียนทั่วโลกที่ฆ่าตัวตายสูงมาก
หากถามผมในฐานะนักเขียนอาชีพว่าจริงไหม ผมไม่สามารถสรุปแทนนักเขียนคนอื่นได้ แต่ตอบสำหรับตัวเองได้ว่าใช่ ผมอยู่ในกลุ่มเปอร์เซ็นต์คนจิตตกประสบปัญหาจิตตกมาหลายสิบปี เคยซึมเศร้าในระดับหนึ่ง แม้ไม่ถึงขั้นอยากฆ่าตัวตาย แต่ก็เคยผ่านช่วงเวลาที่ทรมาน ไม่มีความสุข
มองโลกไม่งดงาม ท้องฟ้าไม่สดใส
ทำไมเป็นเช่นนั้น?
หากจะตอบในมุมมองเรื่องงาน อาชีพนักเขียนคือหมาป่าเดียวดาย (lone wolf) คิดคนเดียว อยู่กับความคิดของตนเอง วันแล้ววันเล่า นักเขียนไม่น้อยมองโลกในแง่ร้าย (อาจเพราะมีแต่มองโลกในแง่ร้ายจึงจะสามารถหาเรื่องมาเขียนได้) ใครก็ตามที่ผ่านชีวิตแบบนี้ย่อมไม่แปลกหากจะเกิดอาการจิตตกหรือซึมเศร้า
ผมเคยคิดเล่นๆ ว่าบางทีการมีความคิดสร้างสรรค์ก็มีราคาที่ต้องจ่าย
นั่นคือภาวะจิตตก!
เมื่อมองขำๆ ว่าอาการจิตตกคือป้ายราคาของการความคิดสร้างสรรค์ ก็จะไม่บ่น
ก่อนอื่น การใช้คำว่า ‘จิตตก’ ในบทความนี้ ผมหมายถึงอาการด้านลบทางจิตทั้งหมด
ความหงุดหงิด การไม่มีความสุข panic attack ไปจนถึงอาการซึมเศร้า (depression)
แต่ความจริงอาจไม่ใช่การทำงานแบบคิดทั้งวันทำให้จิตตก เพราะนักเขียนไม่ใช่อาชีพเดียวที่ประสบปัญหานี้ และเราก็อาจโทษอาชีพอย่างเดียวว่าเป็นสาเหตุของภาวะจิตตกไม่ได้ มีปัจจัยอื่นๆ อีกมากมายที่ทำให้เราจิตตก ระดับความรุนแรงต่างกันออกไป
บางครั้งวิถีชีวิตบางอย่างอาจเอื้อต่อการเกิดสถานการณ์จิตตก เช่น อยู่คนเดียวนานเกินไปนอนไม่พอ กินอาหารไม่ดี และอาจเป็นปัจจัยอื่นๆ เช่นกัน เช่น พันธุกรรม โครงสร้างสมอง อาการพฤติกรรม นิสัย สิ่งแวดล้อม ปฏิสัมพันธ์กับคนอื่น ฯลฯ
ในปี 2019 องค์การอนามัยโลกให้ตัวเลขคนจิตตกและซึมเศร้าประมาณ 1 ในทุก 8 คน ก็ประมาณ 970 ล้านคน อาการที่พบมากที่สุดคือซึมเศร้า
มองอีกมุมหนึ่ง ถ้าโลกเรามีคนจิตตกมากขนาดนี้ บางทีมันเป็นอาการที่ค่อนข้าง ‘ปกติ’ หรือ ‘ธรรมดา’ เหมือนปวดหัวหรือท้องผูกหรือเป็นตะคริว
ผมเป็นชาว introvert มาตลอดชีวิต สามสิบกว่าปีก่อน เคยผ่านอาการซึมเศร้าช่วงหนึ่ง แต่ไม่รู้ว่ามันคืออาการซึมเศร้า จนเมื่อศึกษาเพิ่ม จึงรู้ว่า อ๋อ! อย่างนี้นี่เองที่เรียกว่าอาการซึมเศร้า (depression)
ชื่อของมันก็บอกชัดเจนแล้ว คือซึมกับเศร้า อาการคือเหนื่อยหน่าย ไม่มีความสุขมองโลกเห็นแต่ด้านลบ ดูหนังตลกก็ไม่รู้สึกขำ พูดง่ายๆ คือ หากเทวดามาปรากฏตัวต่อหน้าแล้วให้เลือกว่าจะอยู่ต่อในโลกแล้วถูกลอตเตอรีรางวัลที่ 1 ติดต่อกันสิบงวดกับการไม่ต้องอยู่ในโลกนี้อีกก็คงเลือกอย่างหลังโดยไม่ลังเล เพราะมองไม่เห็นความสวยงามของการมีชีวิตอยู่
ผมเคยผ่านความรู้สึกจิตตก ไม่มีความสุข panic attack ซึมเศร้า ความกลัว การนอนไม่หลับ ฯลฯ น่าจะครบหลักสูตร อารมณ์ด้านลบ!
แต่ในเมื่อผมเคยเห็นความสวยงามของชีวิตมาก่อน เคยหัวเราะเต็มเสียง เคยร่าเริงแจ่มใสก็แสดงว่าผมไม่ได้เกิดมาเป็นคนซึมเศร้าในวัยเด็ก แม้จะเป็นเด็กที่เก็บตัวพูดน้อย แต่ผมก็มีความสุขดี
บางช่วงเวลา บางอย่างในตัวผมเปลี่ยนผมไปเป็น ‘มนุษย์หมาป่า’ ชั่วคราว
โชคดีที่ผมไม่ใช่คนที่อยู่เฉยๆ ยอมรับชะตากรรม ก็ค้นคว้าศึกษาหาวิธีแก้ไขหรืออย่างน้อยก็อยู่กับมันได้
หลังจากศึกษาทำความเข้าใจกับมันมากขึ้นก็เข้าใจดีขึ้น และอาการก็ดีขึ้น หรือคุมมันได้ดีขึ้น ตอนนี้หากเทวดาให้ผมเลือกว่าจะอยู่ต่อในโลกแล้วถูกลอตเตอรีรางวัลที่ 1 ติดต่อกันสิบงวดกับไม่ต้องอยู่ในโลกนี้อีก
ก็คงเลือกอย่างแรก
ปกติไม่มีใครอยากเล่าเรื่องอาการจิตตกซึมเศร้าของตัวเองให้ใครฟัง โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนที่มีโลกส่วนตัวสูงอย่างผมยากจะยอมเล่าเรื่องส่วนตัวแบบนี้ให้ใครฟัง แต่ผมยอมเผยเรื่องนี้ เพราะเห็นว่าอาจมีประโยชน์ต่อคนที่จิตตกหรือซึมเศร้า เพราะเข้าใจดีว่ามันทรมานอย่างไร ในฐานะคนหนึ่งซึ่งมีประสบการณ์ตรง ก็น่าจะแชร์ประสบการณ์ให้คนที่เจอเรื่องเดียวกัน และไม่รู้จะทำอย่างไรรู้เป็นข้อมูล
คนส่วนใหญ่คงเคยผ่านประสบการณ์เครียด หงุดหงิด อารมณ์ไม่ปกติ ทุกข์ร้อน กระสับกระส่าย แต่อาจไม่ทุกคนที่เคยผ่านภาวะที่สูงกว่านั้นคือ depression กับ panic attack
depression (อาการซึมเศร้า) เป็นภาวะที่ทรมาน บางคนคิดสั้นก็เพราะทนความทรมานของความซึมเศร้าไม่ไหว คนไม่เคยเป็นจะนึกไม่ออก และมักโทษคนที่ฆ่าตัวตายว่าเป็นพวกขี้แพ้ ฯลฯ และมักยกคำสอนทางศาสนามารองรับ เช่น ฆ่าตัวตายเป็นบาป จะตกนรก ฯลฯ เชื่อไหมว่าหากประสบภาวะซึมเศร้ารุนแรงกับตัวเอง คนอ้างคำสอนอาจฆ่าตัวตายเช่นกันเพื่อหนีความทรมาน
การยกคำสอนทางศาสนาหรือความเชื่อจึงมักไม่ได้ผลกับคนที่ซึมเศร้ามากๆ
ผมเคยผ่านอาการซึมเศร้ามาช่วงหนึ่งเมื่อสามสิบกว่าปีก่อน ไม่หนักถึงขนาดอยากฆ่าตัวตาย แต่ก็เข้าใจความรู้สึกนั้นดีว่าทรมานขนาดไหน
ส่วน panic attack (ตื่นตระหนก) เป็นอาการทางกายภาพที่ร่างกายแสดงปฏิกิริยาออกมาในรูปหัวใจเต้นแรง เหงื่อแตก คล้ายจะเป็นลม กินเวลาราว 1-3 นาทีก็หาย
ผมเคยประสบ panic attack มาตั้งแต่ครั้งวัยรุ่นอยู่ช่วงหนึ่ง หลังจากนั้นมันก็หายไปนานหลายสิบปี
แล้วหวนกลับมาใหม่เมื่อเป็นผู้ใหญ่ในช่วงที่สภาพจิตเครียดมากๆ
panic attack ไม่มีอันตรายถึงตายแค่ทำให้ซึมไปได้เป็นวันหรือหลายวัน มันคล้ายการเป็นตะคริวทางจิต ไม่ตายแต่เจ็บ ไม่ได้เจ็บแปลบแบบตะคริว แต่ทำให้ซึม ทำอะไรไม่ถูก
จากประสบการณ์ตรง panic attack เกิดขึ้นได้สองทาง ทางแรกคือร่างกายอ่อนแอ พักผ่อนไม่พอ ทำให้ระดับเคมีในสมองไม่ปกติ และส่งผลให้เกิด panic attack
ในทางตรงข้าม ถ้าเรารักษาสุขภาพดี นอนพอ โอกาสเกิด panic attack ก็น้อยลงมาก
นักวิทยาศาสตร์รู้ว่าสารเคมีในสมองมีบทบาทสูงต่ออารมณ์มนุษย์ ดังนั้นอาการจิตตกและซึมเศร้าก็อาจเป็นผลจากภาวะสารเคมีในสมอง ไม่ทางตรงก็ทางอ้อม ไม่มากก็น้อย และในทางกลับกัน อาการจิตตกก็เปลี่ยนระดับเคมีในสมองเช่นกัน
เป็นงูกินหาง
panic attack อีกทางหนึ่งเกิดขึ้นจากความจำในอดีต (ทางพุทธเรียก สัญญา) กระตุ้นให้เกิดความกลัวว่าจะเกิด panic attack อีกมักทำให้เกิด panic attack ครั้งใหม่ (คล้ายๆ ความกลัวว่าจะมีเพศสัมพันธ์ไม่สำเร็จทำให้ไม่สำเร็จจริงๆ) ความจำว่าเคยประสบ panic attack เราก่อให้เกิด panic attack ครั้งใหม่ สร้างความกลัวขึ้นมาในจิตเราเอง เป็นการกระตุ้น (induce) โดยใช้ความจำของเรา และมันก็กลายเป็นวงจรอุบาทว์ทางจิต
นอกจากนี้เรายังสามารถกระตุ้น (induce) มันให้เกิดขึ้นเอง นั่นคือเราสามารถเพ่งจิตให้เกิด panic attack ทันใดนั้นจิตก็เชื่อฟังเรา และก่อเกิด panic attack ขึ้นมาจริงๆ
จิตมีความสามารถสร้างเรื่องร้ายขึ้นมาจากศูนย์ได้ อยู่ดีๆ ก็สามารถสร้างความกลัวความวิตกขึ้นมาเองได้แล้วความกลัวความวิตกที่เราสร้าง ขึ้นมาก็ทำให้เรายิ่งกลัวยิ่งวิตกขึ้นไปอีก ยิ่งห้ามตัวเองไม่ให้คิด ก็ยิ่งคิด ยิ่งสั่งให้หยุด ยิ่งเดินหน้า หมุนวนไปเรื่อยๆ เป็นวงจรอุบาทว์ที่ไม่จบสิ้น
จิตมันเก่งเรื่องด้านลบ มันชอบฟังเราในเรื่องร้ายๆ แย่ๆ ทีพอบอกเรื่องดีๆ มันกลับไม่ค่อยฟัง
panic attack จึงเป็นเรื่องของความกลัว
ความจริงปัญหาเกี่ยวกับจิตตกทั้งหลายก็ล้วนเกี่ยวข้องกับความกลัว ไม่มากก็น้อย บางครั้งสาเหตุหลักอาจมาจากอารมณ์อื่นๆ เช่น เศร้าโศก (เช่นคนรักลาจาก) น้อยใจ เสียใจ ความรู้สึกผิด ฯลฯ สัดส่วนก็ปนๆ กันไปลงท้ายที่จิตตก
(ข้อสังเกตส่วนตัวอย่างหนึ่งของผมซึ่งไม่มีวิชาการรองรับคือ เวลาเราโกรธมักไม่กลัวเหมือนจิตอยู่คนละโหมดกัน)
บทความนี้เน้นที่ความกลัว
เพราะในความเห็นส่วนตัว มันแก้ยากที่สุด
ความเศร้าโศกเสียใจอาจจางลงเมื่อปลงได้ แต่ความกลัวนี้เป็นสัญชาตญาณดิบ
ปลงยากหรืออาจไม่ได้เลย ถ้าไม่รู้วิธีจัดการกับมัน
ความกลัวเป็นเครื่องมือหนึ่งของวิวัฒนาการช่วยให้เรารอดมาได้ แต่ถ้ามีมากเกินไปก็ไม่ดี
หากรองรับด้วยข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ผู้เชี่ยวชาญเรื่องนี้บอกว่าบางต่อมในสมอง (amigdala) ทำงานมากไปแบบต้องการเป็นพนักงานดีเด่นทำให้เรามีความกลัวมากไป
ข้อมูลยังบอกว่า panic attack มักเกิดจาก perceived danger (มองว่าเป็นอันตราย)
perceived danger คือเหตุการณ์ที่สมองเรามองเรื่องใดเรื่องหนึ่งว่าเป็นอันตราย ทั้งที่มันอาจไม่ใช่อันตรายเลย เช่นเราต้องไปในงานปาร์ตี้ที่มีคนหลายร้อยคน เราไม่ชอบสถานที่ที่มีคนแออัด
เราก็คิดว่าเราอาจเป็นลมในงาน เราประเมินว่างานปาร์ตี้นี้คืออันตราย ก็อาจทำให้เกิด panic attack ขึ้นมาได้
แต่ panic attack เป็นแค่บทย่อยบทหนึ่งในภาพรวมของความกลัวของมนุษย์
ความวิตกกังวลก็เป็นอีกบทหนึ่งของความกลัว
ความวิตกกังวล (anxiety) คือครุ่นคิดเรื่องในอนาคตในเชิงลบ ก็คือรูปหนึ่งของความกลัวนั่นเอง
เราสร้างนิสัยวิตกกังวลมาแต่เด็ก เช่น “ถ้าเราสอบตก พ่อแม่จะเสียใจ ถ้าเราสอบตกจะทำยังไง”
โตขึ้นก็ติดนิสัยนี้ไป เช่น ต้องไปนำเสนองานต่อลูกค้าก็คิดไปเองว่าลูกค้าได้ชื่อว่าเป็นคนดุ ลูกค้าจะจับผิด ตนเองอาจลืมบท อาจพูดไม่ดีจนเสียลูกค้า ฯลฯ แล้วประเมินว่าการไปนำเสนองานครั้งนี้คืออันตราย แล้วเกิดอาการวิตกกังวล นอนไม่หลับ
หรือจะต้องไปต่างประเทศก็จินตนาการปัญหาที่อาจเกิดขึ้น โดยทุกข้อเริ่มด้วยวลี “ถ้าเกิด...”
ถ้าเกิดเราทำพาสปอร์ตหาย จะทำไง ถ้าเกิดเราป่วยที่นั่น จะจ่ายค่ารักษายังไง ฯลฯ
ปัญหาที่จินตนาการขึ้น (imaginary problems) แทบทั้งหมดไม่เกิดขึ้น แต่ที่เกิดขึ้นคือความเสื่อมของร่างกายจริงๆ เพราะความวิตกกังวลส่งผลต่อระบบร่างกาย
เสมือนจริงมันเป็นเรื่องจริง
สิ่งที่เราควรรู้คือ perceived danger ส่งผลต่อสมองเท่ากับ danger จริงๆ ทำให้ใจเต้นแรง เหงื่อแตกได้เหมือนกับการเผชิญอันตรายจริงๆ
มนุษย์โบราณเผชิญหน้ากับความกลัวเสมอ
เพราะอันตรายจริงๆ มักปรากฏตรงหน้า เช่น เดินไปเจอเสือ
ทำให้ต้องตัดสินใจว่าจะสู้หรือหนี
สัญชาตญาณนี้ฝังในสายพันธุ์นาน ตกทอดต่อกันมา
ผ่านมาหลายหมื่นปีจากยุคที่เรามีโอกาสเจอเสือจริงๆ ในป่า มาถึงยุคที่เราปลอดภัยในเมือง เราก็ยังไม่หนีนิสัยกลัวเสือ บางทีเราไม่เจอเสือ ก็จินตนาการล่วงหน้าว่าเจอเสือ
บางทีเราอยู่ในห้องนอน ทอดกายบนที่นอนอ่อนนุ่ม แต่ใจสร้างความวิตกหรือความกลัวขึ้นมา แล้วรู้สึกไม่ปลอดภัยหรือมีอันตราย อย่างที่นักจิตวิทยา Eckhart Tolle เปรียบว่าความกลัวก็เหมือน “เสืออยู่ในห้อง”
เราสร้างเสือขึ้นมาเอง แล้วก็กลัวเสือตัวนี้อย่างจริงจัง
เสือปลอมตัวนี้ก็ส่งผลต่อระบบประสาทของเราได้เหมือนเจอเสือจริง เราสามารถเกิดความทุรนทุราย เหงื่อแตกในห้องนอนแสนสบายของเรา
แล้วจะจัดการกับเสือตัวนี้อย่างไร?
(อาทิตย์หน้าจะมาว่ากันถึงวิธีแก้ไขหรือบรรเทาอาการจิตตก)
- 78
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
