# เก็บมาเล่าวันพุธ กับ น้องแยม
“ บุ ญ เ ดื อ น สี่ ” ตามฮีตสิบสอง คองสิบสี่
(เพื่อให้เข้าใจยิ่งขึ้น จะมาดูกันทีละส่วนนะคะ..)
ฮีตสิบสอง คองสิบสี่ คืออะไร?
ก่อนจะไปถึงบุญเดือนสี่ มาทำความเข้าใจ “ฮีตสิบสอง คองสิบสี่” กันก่อน เพราะนี่คือหัวใจสำคัญของวัฒนธรรมประเพณีอีสาน และบุญเดือนสี่ก็เป็นส่วนหนึ่งของฮีตสิบสองนี้ค่ะ!
* ฮีตสิบสอง หมายถึง ประเพณี ๑๒ เดือน ที่ชาวอีสานปฏิบัติสืบต่อกันมาตลอดทั้งปี ซึ่งแต่ละเดือนก็จะมี “ฮีต” หรือประเพณีที่แตกต่างกันไปตามช่วงเวลาและฤดูกาล
* คองสิบสี่ หมายถึง แนวทางการประพฤติปฏิบัติ ๑๔ ข้อ ที่เป็นกรอบศีลธรรมและจริยธรรมในการดำเนินชีวิตของชาวอีสาน เพื่อให้สังคมอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข มีความสามัคคี และเป็นระเบียบเรียบร้อย
ฮีตสิบสองคองสิบสี่ จึงเป็นเหมือน “คู่มือประจำปี” ของชาวอีสาน ที่บอกว่าในแต่ละเดือนควรทำอะไร มีประเพณีอะไรที่ต้องปฏิบัติ และควรปฏิบัติตนอย่างไรให้ถูกต้องตามครรลองของสังคม เป็นการผสมผสานระหว่าง “ประเพณี” (ฮีตสิบสอง) กับ “ศีลธรรม” (คองสิบสี่) เข้าด้วยกันอย่างลงตัวค่ะ!
บุญเดือนสี่ คืออะไร?
“บุญเดือนสี่” ชาวอีสานเรียกว่า “บุญผะเหวด” หรือ “บุญมหาชาติ” เป็นประเพณีสำคัญที่อยู่ในฮีตสิบสองเดือนของชาวอีสาน โดยจะจัดขึ้นในช่วงเดือนสี่ของปฏิทินจันทรคติ(ประมาณเดือนมีนาคม) ซึ่งเป็นช่วงปลายฤดูหนาว ย่างเข้าสู่ฤดูร้อน และเป็นช่วงก่อนที่จะเริ่มฤดูทำนา
# ความเป็นมาของบุญเดือนสี่(บุญผะเหวด / บุญมหาชาติ)
บุญเดือนสี่นั้นมีความเชื่อมโยงกับหลายส่วน ทั้งในด้าน ศาสนาพุทธ, ความเชื่อดั้งเดิม, และ วิถีชีวิตเกษตรกรรม ของชาวอีสาน
1. ในทางศาสนาพุทธ: บุญเดือนสี่มีความสำคัญอย่างยิ่งในฐานะ “บุญมหาชาติ” หรือ “เทศน์มหาชาติ” ซึ่งเป็นการฟังเทศน์เรื่องราวพระเวสสันดรชาดก พระเวสสันดรชาดกเป็นเรื่องราวในทศชาติชาดก (เรื่องราวการบำเพ็ญบารมีของพระโพธิสัตว์ก่อนจะมาตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า) ชาติที่สำคัญที่สุดและมีความยาวที่สุด คือ พระเวสสันดรชาดก เรื่องราวนี้สอนเกี่ยวกับการบำเพ็ญทานบารมี (การให้)อย่างยิ่งยวดของพระเวสสันดร ซึ่งถือเป็นการบำเพ็ญบารมีที่ยิ่งใหญ่และสำคัญที่สุดประการหนึ่งในพระพุทธศาสนา
- ความเชื่อ: การฟังเทศน์มหาชาติ เชื่อกันว่าจะได้รับอานิสงส์ผลบุญอย่างมหาศาล ทำให้เกิดความสิริมงคลแก่ชีวิต ครอบครัวและชุมชน และยังเป็นการรำลึกถึงพระโพธิสัตว์ผู้ยิ่งใหญ่ที่บำเพ็ญทานบารมีเพื่อประโยชน์สุขของมวลมนุษย์
- พิธีกรรม: การจัดงานบุญเดือนสี่ จึงเน้นไปที่การฟังเทศน์มหาชาติ ซึ่งอาจเทศน์จบภายในวันเดียว(เทศน์ธรรมดา) หรือเทศน์ตลอดทั้งวันทั้งคืน (เทศน์กัณฑ์หลอน) และมีการเทศน์ครบทั้ง ๑๓ กัณฑ์ ของพระเวสสันดรชาดก
2. ความเชื่อดั้งเดิม: ก่อนที่พระพุทธศาสนาจะเข้ามามีอิทธิพลในภูมิภาคนี้ ดินแดนอีสานก็มีวัฒนธรรมและความเชื่อดั้งเดิมของตนเองอยู่แล้ว บุญเดือนสี่อาจมีรากฐานมาจากประเพณีการบูชาธรรมชาติ การขอฝน หรือการทำพิธีเพื่อความเป็นสิริมงคลในช่วงเปลี่ยนผ่านฤดูกาล เมื่อพระพุทธศาสนาเผยแผ่เข้ามา ประเพณีดั้งเดิมเหล่านี้ก็ถูกปรับเปลี่ยนและผสมผสานเข้ากับหลักธรรมทางศาสนาพุทธอย่างกลมกลืน
3. ความเชื่อมโยงกับฤดูกาล: ช่วงเดือนสี่เป็นช่วงที่อากาศเริ่มร้อน แห้งแล้ง และเป็นช่วงรอยต่อระหว่างฤดูหนาวกับฤดูฝน ชาวบ้านจึงมีความกังวลเกี่ยวกับเรื่องน้ำฝนที่จะใช้ในการทำนา การจัดบุญเดือนสี่ อาจเป็นการขอพรจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ หรือเป็นการทำพิธีเพื่อความเป็นสิริมงคลให้ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาล
- พิธีกรรม: นอกจากพิธีกรรมทางศาสนาพุทธแล้ว ในบางท้องถิ่นอาจมีการผสมผสานพิธีกรรมดั้งเดิม เช่น การแห่นางแมว (พิธีขอฝน) หรือการบวงสรวงสิ่งศักดิ์สิทธิ์อื่นๆ
4. วิถีชีวิตเกษตรกรรม: วิถีชีวิตของชาวอีสานผูกพันอยู่กับการเกษตรกรรม บุญเดือนสี่จึงมีความเกี่ยวข้องกับวงจรชีวิตเกษตรกรรมด้วย ช่วงเดือนสี่เป็นช่วงที่ว่างเว้นจากการทำนา และเป็นช่วงเตรียมตัวเข้าสู่ฤดูทำนาใหม่ การจัดงานบุญจึงเป็นการพักผ่อนหย่อนใจหลังฤดูเก็บเกี่ยว และเป็นการเตรียมความพร้อมทางจิตใจและร่างกายเพื่อเริ่มต้นฤดูทำนาใหม่
- ช่วงเวลาแห่งการพักผ่อน: หลังจากการทำงานหนักมาตลอดฤดูเก็บเกี่ยว ช่วงเดือนสี่จึงเป็นช่วงเวลาที่ชาวบ้านได้พักผ่อน พบปะสังสรรค์ และทำบุญร่วมกัน
- การเตรียมความพร้อม: การฟังเทศน์มหาชาติเป็นการชำระจิตใจให้บริสุทธิ์ เตรียมพร้อมรับสิ่งใหม่ๆ ที่จะเข้ามาในชีวิต และยังเป็นการสร้างความสามัคคีในชุมชนเพื่อร่วมแรงร่วมใจกันในฤดูทำนาที่กำลังจะมาถึง
# บุญเดือนสี่ ในฮีตสิบสอง คองสิบสี่
ถือเป็น “ฮีตที่สี่” ในฮีตสิบสองเดือนของชาวอีสาน และพิธีกรรมต่างๆ ในงานบุญเดือนสี่ก็สอดคล้องกับหลัก “คองสิบสี่” หลายประการ เช่น
— ครองตน: การแต่งกายสุภาพเรียบร้อย การสำรวมกิริยามารยาทในการเข้าร่วมพิธีกรรม การละเว้นอบายมุขในช่วงงานบุญ
— ครองครัว: การที่สมาชิกในครอบครัวร่วมกันทำบุญ เตรียมอาหาร และดูแลต้อนรับแขกที่มาร่วมงาน
— ครองบ้าน: การที่ชาวบ้านร่วมแรงร่วมใจกันจัดงานบุญ ทำความสะอาดวัดวาอาราม และตกแต่งบ้านเรือนให้สวยงาม
— ครองเมือง: การที่ผู้นำชุมชน หรือผู้ปกครองท้องถิ่นให้การสนับสนุนและส่งเสริมการจัดงานบุญ เพื่อรักษาประเพณีและสร้างความสามัคคีในหมู่บ้าน
# กิจกรรมที่สำคัญในบุญเดือนสี่(บุญผะเหวด / บุญมหาชาติ)
1) การตั้งศาลามุงสง: การสร้างศาลาชั่วคราวในวัด เพื่อใช้เป็นสถานที่ฟังเทศน์มหาชาติ และประกอบพิธีกรรมต่างๆ ศาลาเหล่านี้มักจะตกแต่งอย่างสวยงามด้วยวัสดุธรรมชาติ เช่น ใบตอง ก้านกล้วย ดอกไม้ [www.esanpedia.oar.ubu.ac.th | ศาลามุงสง บุญเดือนสี่]
2) การแห่พระอุปคุต: ในบางท้องถิ่นจะมีการแห่พระอุปคุต (พระภิกษุผู้มีฤทธิ์ในตำนาน) เพื่อขอให้ปกป้องคุ้มครองงานบุญให้ราบรื่น และขจัดอุปสรรคต่างๆ [www.youtube.com | แห่พระอุปคุต บุญเดือนสี่]
3) การเทศน์มหาชาติ: หัวใจสำคัญของงานบุญ คือ การฟังเทศน์มหาชาติทั้ง ๑๓ กัณฑ์ อาจมีการเทศน์แบบธรรมดา หรือเทศน์กัณฑ์หลอนตลอดทั้งวันทั้งคืน และมีการเทศน์จบมหาชาติในวันสุดท้าย [https://thecitizen.plus/node/54033 | เทศน์มหาชาติ บุญเดือนสี่ ]
4) การแห่กัณฑ์จอบกัณฑ์หลอน: ในวันเทศน์กัณฑ์หลอน จะมีการแห่เครื่องกัณฑ์เทศน์ (ปัจจัยไทยทาน) ไปถวายพระ ขบวนแห่มักจะสนุกสนานครึกครื้น มีการฟ้อนรำ และมีการตกแต่งเครื่องกัณฑ์เทศน์อย่างสวยงาม [www.youtube.com | แห่กัณฑ์จอบกัณฑ์หลอน บุญเดือนสี่]
5) การทำบุญตักบาตร: ในช่วงเช้าของวันงาน จะมีการทำบุญตักบาตรพระสงฆ์ เพื่อความเป็นสิริมงคล [center.msu.ac.th | ตักบาตร บุญเดือนสี่]
6) การฟังเทศน์อื่นๆ: นอกจากเทศน์มหาชาติแล้ว อาจมีการเทศน์ธรรมะอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องกับศีลธรรม คุณธรรม และการดำเนินชีวิต
7) มหรสพและการละเล่นพื้นบ้าน: เพื่อความสนุกสนานและเป็นการพักผ่อนหย่อนใจ จะมีการแสดงมหรสพต่างๆ เช่น หมอลำ กลองยาว และการละเล่นพื้นบ้าน
สรุป:
บุญเดือนสี่(บุญผะเหวด / บุญมหาชาติ) เป็นประเพณีสำคัญในฮีตสิบสอง ครองสิบสี่ ของชาวอีสาน มีความเป็นมายาวนานและเกี่ยวพันกับทั้งศาสนาพุทธ ความเชื่อดั้งเดิม และวิถีชีวิตเกษตรกรรม เป็นการทำบุญเพื่อความเป็นสิริมงคล ฟังเทศน์มหาชาติเพื่อสั่งสมบุญบารมี ขอพรให้ฝนฟ้าตกต้องตามฤดูกาล และสร้างความสามัคคีในชุมชน สะท้อนให้เห็นถึงภูมิปัญญาและวัฒนธรรมอันงดงามของชาวอีสานที่สืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบันค่ะ.!
อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม…
#ชีวิตสำคัญที่เป้าหมาย วิธีคิด และการกระทำ
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
