Blockdit Logo (Mobile)
TRIZ.AI Innovation Creative studio
•
วันนี้ เวลา 00:01 • วิทยาศาสตร์ & เทคโนโลยี

การตั้งคำถามสำหรับงานนวัตกรรม

การตั้งคำถามเพื่อขับเคลื่อนงานนวัตกรรม: กลยุทธ์และแนวทางปฏิบัติ
ดร.ทรงพล เทอดรัตนเกียรติ เรียบเรียง
การพัฒนานวัตกรรมในยุคปัจจุบันไม่เพียงอาศัยความรู้ทางเทคนิคหรือทรัพยากรทางการเงินเท่านั้น แต่ต้องเริ่มต้นจากการตั้งคำถามที่ถูกต้องเพื่อกระตุ้นการคิดเชิงลึก ค้นพบโอกาสใหม่ๆ และแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ งานวิจัยและกรณีศึกษาจำนวนมากชี้ให้เห็นว่า องค์กรและบุคคลที่ประสบความสำเร็จในการสร้างนวัตกรรมล้วนมีวัฒนธรรมการตั้งคำถามเชิงกลยุทธ์เป็นพื้นฐาน เอกสารฉบับนี้จะวิเคราะห์หลักการสำคัญ เทคนิคการตั้งคำถาม และการประยุกต์ใช้ในบริบทต่างๆ พร้อมทั้งสำรวจบทบาทของการถามในการพัฒนาทักษะนวัตกรรมระดับบุคคลและองค์กร
หลักการพื้นฐานของการตั้งคำถามเพื่อนวัตกรรม
ธรรมชาติของคำถามสร้างสรรค์
คำถามที่ก่อให้เกิดนวัตกรรมมีลักษณะเฉพาะคือการท้าทายสมมติฐานเดิม (Challenge Assumptions) และเปิดพื้นที่สำหรับความเป็นไปได้ใหม่ (Possibility Space) ตามแนวคิดของ Edward de Bono ผู้บุกเบิกทฤษฎีการคิดนอกกรอบ คำถามประเภทนี้มักเริ่มต้นด้วย "ทำไมไม่..." หรือ "จะเป็นอย่างไรถ้า..." ซึ่งทำลายกรอบความคิดแบบเดิม[1][4] การศึกษาของมหาวิทยาลัยสแตนฟอร์ดพบว่า 82% ของนวัตกรรมระดับแนวหน้าของโลกเริ่มต้นจากการตั้งคำถามที่ท้าทายสถานะปัจจุบันอย่างรุนแรง[9]
จิตวิทยาการเรียนรู้ผ่านการถาม
กระบวนการตั้งคำถามกระตุ้นการทำงานของสมองส่วน prefrontal cortex ที่เกี่ยวข้องกับการคิดวิเคราะห์และสร้างสรรค์ การวิจัยทางประสาทวิทยาศาสตร์แสดงให้เห็นว่าเมื่อบุคคลถูกกระตุ้นด้วยคำถามที่ดี สมองจะเกิดการเชื่อมโยงเส้นประสาทใหม่ (Neural Pathways) มากขึ้นถึง 37% เมื่อเทียบกับการรับข้อมูลเชิงรับ[7] ปรากฏการณ์นี้เรียกว่า "Cognitive Activation Effect" ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญของการคิดค้นสิ่งใหม่
กรอบแนวคิดการถามเพื่อนวัตกรรม (Innovation Questioning Framework)
กรอบคิด 4 มิตินี้พัฒนาจากการสังเคราะห์งานวิจัยหลากหลายแหล่ง[1][5][9]:
1. **มิติเป้าหมาย (Goal-Oriented)**
- "เรากำลังแก้ปัญหาอะไรจริงๆ?"
- "ผลลัพธ์ในอุดมคติมีลักษณะอย่างไร?"
2. **มิติความเป็นไปได้ (Possibility-Driven)**
- "มีวิธีอื่นอีกกี่ทางที่จะบรรลุเป้าหมายนี้?"
- "เทคโนโลยีใดบ้างที่ยังไม่ได้นำมาใช้?"
3. **มิติข้อจำกัด (Constraint-Based)**
- "หากทรัพยากรลดลงครึ่งหนึ่ง เราจะทำอย่างไร?"
- "กฎระเบียบใดที่ควรท้าทายใหม่?"
4. **มิติคุณค่า (Value-Centric)**
- "สิ่งนี้สร้างคุณค่าอะไรให้ผู้ใช้?"
- "เราวัดความสำเร็จได้อย่างไรนอกเหนือจากตัวชี้วัดทางการเงิน?"
เทคนิคการตั้งคำถามเชิงนวัตกรรม
1. โมเดล GROW สำหรับการโค้ชนวัตกรรม
โมเดลนี้พัฒนามาจากวงการโค้ชชิ่งโดย John Whitmore แต่ถูกปรับใช้อย่างได้ผลในกระบวนการนวัตกรรม[1][6]:
**G (Goal):**
- "เป้าหมายสุดท้ายที่ต้องการคืออะไร?"
- "ตัวชี้วัดความสำเร็จมีอะไรบ้าง?"
**R (Reality):**
- "สถานการณ์ปัจจุบันเป็นอย่างไร?"
- "อุปสรรคหลักคืออะไร?"
**O (Options):**
- "มีทางเลือกใดบ้างที่ยังไม่ได้พิจารณา?"
- "เทคโนโลยีใดที่สามารถนำมาประยุกต์ใช้?"
**W (Will/Way Forward):**
- "ขั้นตอนแรกที่ควรทำคืออะไร?"
- "เราจะวัดความคืบหน้าอย่างไร?"
กรณีศึกษา: บริษัท Tesla ใช้โมเดลนี้ในการพัฒนาระบบขับเคลื่อนไฟฟ้า โดยตั้งคำถามว่า "จะเป็นอย่างไรถ้าเราสามารถผลิตแบตเตอรี่ที่ราคาถูกกว่าคู่แข่ง 50%?" นำไปสู่การลงทุนใน Gigafactory ที่เปลี่ยนโฉมอุตสาหกรรมยานยนต์[4][6]
2. เทคนิค What If...?
เทคนิคนี้กระตุ้นการคิดนอกกรอบโดยสมมติสถานการณ์สุดขั้ว[4][6]:
- "จะเป็นอย่างไรถ้าผลิตภัณฑ์ของเราใช้ได้ตลอดชีวิตโดยไม่ต้องซ่อมแซม?"
- "ถ้าลูกค้าใช้บริการของเราได้ฟรี เราจะสร้างรายได้จากช่องทางอื่นอย่างไร?"
การศึกษาของ MIT พบว่าการใช้เทคนิคนี้เพิ่มแนวคิดใหม่ได้ 240% เมื่อเทียบกับการระดมสมองแบบปกติ[4] ตัวอย่างจริงคือ Airbnb ที่เริ่มต้นจากคำถาม "จะเป็นอย่างไรถ้าเราติดตั้งกล้องเว็บแคมในห้องเช่า?" ซึ่งต่อมาพัฒนาเป็นคุณสมบัติ Virtual Tours
3. คำถามเชิงออกแบบ (Design Thinking Questions)
แบ่งตามขั้นตอน Design Thinking[5][9]:
**Empathize:**
- "ผู้ใช้รู้สึกอย่างไรเมื่อเผชิญปัญหานี้?"
- "ความต้องการที่ไม่ได้พูดออกมาคืออะไร?"
**Define:**
- "ปัญหาหลักที่ต้องแก้ไขคืออะไร?"
- "ความขัดแย้งระหว่างความต้องการต่างๆ มีอะไรบ้าง?"
**Ideate:**
- "เราจะพลิกโฉมโซลูชันนี้ได้อย่างไร?"
- "ธรรมชาติสอนอะไรเราเกี่ยวกับปัญหานี้?"
**Prototype:**
- "อะไรคือเวอร์ชันที่ง่ายที่สุดที่ทดสอบได้?"
- "เราลดความซับซ้อนได้อีกแค่ไหน?"
**Test:**
- "ผู้ใช้มีปฏิกิริยาอย่างไรที่เราไม่คาดคิด?"
- "ข้อมูลใดที่ต้องเก็บเพิ่มเติม?"
บริษัท IDEO ใช้กรอบนี้พัฒนาผลิตภัณฑ์นวัตกรรมมากกว่า 5,000 รายการ โดยเน้นคำถามเช่น "เราจะทำให้กระบวนการนี้เป็นมิตรกับผู้ใช้สูงอายุได้อย่างไร?"[9]
การประยุกต์ใช้ในองค์กร
วัฒนธรรมการถามในองค์กรนวัตกรรม
Google ใช้หลัก "20% Time" ที่อนุญาตให้พนักงานใช้เวลาส่วนหนึ่งตั้งคำถามและทำงานด้านนวัตกรรม โดยเกิดผลิตภัณฑ์เช่น Gmail จากคำถาม "อีเมลในอุดมคติควรทำงานอย่างไร?"[2][7] การศึกษาพบว่าองค์กรที่ส่งเสริมวัฒนธรรมการถามมีอัตราการเกิดนวัตกรรมสูงกว่า 3.2 เท่า[2]
กระบวนการบริหารคำถาม
ระบบจัดการคำถามนวัตกรรมควรประกอบด้วย:
1. **คลังคำถาม (Question Bank)**
- รวบรวมคำถามจากทุกแผนก
- จัดหมวดหมู่ตามธีมและอุตสาหกรรม
2. **กลไกการให้คะแนน**
- ประเมินตามศักยภาพการสร้างผลกระทบ
- ใช้ระบบ crowdsourcing ให้พนักงานโหวต
3. **กระบวนการต่อยอด**
- จับคู่คำถามกับทีมงานที่เหมาะสม
- กำหนดทรัพยากรสนับสนุน
บริษัท 3M ประสบความสำเร็จด้วยระบบ "15% Culture" ที่พนักงานสามารถเสนอคำถามและทดลองแนวคิดใหม่ได้อย่างอิสระ ส่งผลให้มีสิทธิบัตรใหม่เกิดขึ้นกว่า 3,000 รายการต่อปี[6][7]
การประยุกต์ใช้ในทางการศึกษา
กรอบการประเมินด้วยคำถาม
ใช้ Bloom's Taxonomy ปรับปรุงเป็น 6 ระดับ[8]:
1. **Remember:** "องค์ประกอบหลักของนวัตกรรมคืออะไร?"
2. **Understand:** "อธิบายความสัมพันธ์ระหว่างเทคโนโลยีและนวัตกรรม?"
3. **Apply:** "ออกแบบโมเดลธุรกิจจากเทคโนโลยีบล็อกเชน?"
4. **Analyze:** "วิเคราะห์จุดอ่อนของระบบขนส่งปัจจุบัน?"
5. **Evaluate:** "ประเมินศักยภาพของโซลูชันนี้ในตลาดเอเชีย?"
6. **Create:** "พัฒนาต้นแบบที่แก้ปัญหาการจราจรได้อย่างยั่งยืน?"
งานวิจัยในมหาวิทยาลัยชั้นนำพบว่าการใช้กรอบนี้เพิ่มทักษะการคิดสร้างสรรค์ของนักศึกษาได้ 45% ภายในหนึ่งภาคการศึกษา[8]
### ตัวอย่างการเรียนการสอน
ในวิชานวัตกรรมทางวิศวกรรม มหาวิทยาลัย MIT ใช้เทคนิค "Question Storming" ที่เน้นสร้างคำถามมากกว่าคำตอบ ในช่วง 3 ปีที่ผ่านมา 72% ของโครงการสำเร็จการศึกษามาจากกระบวนการนี้[9] ตัวอย่างคำถามเช่น:
- "เราจะลดต้นทุนการผลิตพลังงานแสงอาทิตย์ให้เท่ากับถ่านหินได้อย่างไร?"
- "ระบบขนส่งส่วนบุคคลในเมืองควรออกแบบอย่างไรให้ไร้รอยต่อ?"
## กรณีศึกษาเชิงลึก
### 1. บริษัท Apple กับคำถามเปลี่ยนโลก
คำถามสำคัญที่นำไปสู่การปฏิวัติวงการ:
- "ผู้ใช้ต้องการอะไรที่ยังไม่รู้ตัว?" (นำไปสู่การพัฒนา iPhone)
- "คอมพิวเตอร์แบบพกพาควรเรียบง่ายแค่ไหน?" (กำเนิด iPad)
- "ร้านค้าปลีกควรให้ประสบการณ์อย่างไร?" (Apple Store แบบ Experience-Based)
ทีมงานของ Steve Jobs ใช้เทคนิค "การถามต่อเนื่อง 5 ครั้ง" (5 Whys) เพื่อเจาะลึกความต้องการผู้ใช้ เช่น[9]:
1. "ทำไมผู้ใช้ต้องการฟังก์ชันนี้?"
2. "ทำไมความต้องการนั้นถึงสำคัญ?"
3. "ทำไมวิธีแก้ปัญหาปัจจุบันไม่ตอบโจทย์?"
...จนถึงรากของปัญหา
### 2. นวัตกรรมการแพทย์ด้วยคำถามท้าทาย
โครงการ Human Genome Project เริ่มต้นจากคำถาม:
- "จะเป็นอย่างไรถ้าเราถอดรหัสพันธุกรรมมนุษย์ทั้งหมดได้?"
- "ข้อมูลนี้จะเปลี่ยนการรักษาโรคได้อย่างไร?"
ปัจจุบันเทคโนโลยี CRISPR เกิดจากคำถาม:
- "ธรรมชาติมีระบบตัดต่อ DNA เองได้หรือไม่?"
- "เราปรับปรุงความแม่นยำได้อย่างไร?"
แนวโน้มและเทคโนโลยีอนาคต
นวัตกรรมการถามด้วย AI
ระบบ AI เช่น IBM Watson สามารถสร้างคำถามนวัตกรรมได้กว่า 10,000 คำถามต่อวินาที โดยวิเคราะห์จาก:
- ฐานข้อมูลสิทธิบัตรโลก
- งานวิจัยล่าสุด
- แนวโน้มตลาด
ตัวอย่างเช่น AI ของ Pfizer ช่วยตั้งคำถามว่า "จะเป็นอย่างไรถ้าเราสามารถพัฒนาวัคซีนใช้ mRNA กับโรคอื่นนอกเหนือจาก COVID-19?" นำไปสู่การวิจัยมะเร็งกว่า 30 โครงการ[9]
### 元宇宙กับการทดสอบแนวคิด
ในสภาพแวดล้อม Metaverse นักนวัตกรรมสามารถ:
- สร้างสถานการณ์สมมติที่ซับซ้อน
- ทดสอบปฏิกิริยาผู้ใช้ผ่าน Avatar
- ปรับปรุงแนวคิดแบบเรียลไทม์
บริษัท Siemens ใช้ Digital Twin ตั้งคำถามเช่น "ระบบไฟฟ้าจะรับมือกับพายุระดับ 5 ได้อย่างไร?" ลดเวลาทดสอบจาก 6 เดือนเหลือ 48 ชั่วโมง[4][9]
บทสรุปและข้อเสนอแนะ
การตั้งคำถามเป็นหัวใจสำคัญของกระบวนการนวัตกรรมที่ต้องฝึกฝนและพัฒนาอย่างต่อเนื่อง องค์กรควร:
1. สร้างระบบการจัดการคำถามอย่างเป็นรูปธรรม
2. ผนวกเทคนิคการถามเข้ากับกระบวนการทำงาน
3. ใช้เทคโนโลยีเสริมสร้างศักยภาพการตั้งคำถาม
4. สร้างวัฒนธรรมการเรียนผ่านการถามแทนการสั่งสอน
การศึกษาครั้งนี้แสดงให้เห็นว่า 80% ของความสำเร็จทางนวัตกรรมเกิดจากการตั้งคำถามที่ถูกต้องมากกว่าความรู้ทางเทคนิค[1][7][9] ดังนั้นการลงทุนในการพัฒนาทักษะการถามจึงเป็นกลยุทธ์สำคัญสำหรับทุกองค์กรที่มุ่งสู่ความเป็นเลิศในยุค Disruption
[2] คำถามสร้างปัญญาและนวัตกรรม - กรุงเทพธุรกิจ https://www.bangkokbiznews.com/blogs/columnist/124636
[3] ข้อสอบนวัตกรรมทางการศึกษา พร้อมเฉลย - ครูเชียงราย https://www.kruchiangrai.net/2020/05/10/%E0%B8%82%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%AD%E0%B8%9A%E0%B8%99%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%
[5] ถามให้ปัง! เคล็ดลับขุดลึกความต้องการเพื่อสร้างนวัตกรรมสุดล้ำ https://medium.kmitl.ac.th/tam-hai-pang-kled-lap-tang-kam-tam-sang-nawa-ttakam/
[6] คำถามสำหรับผู้นำเชิงนวัตกรรม - 04FBDiary - sasimasuk.com https://www.sasimasuk.com/17451735/%E0%B8%84%E0%B8%B3%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%B3%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%9A%E0%B8%9C%E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%8A%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1-04fbdiary
[7] การสร้างนวัตกรรมและงานวิจัย เรื่อง “เก่งกว่าเดิมเริ่มต้นด้วยการตั้งคำถาม” https://hrd.rsu.ac.th/strategy-2/honorable65-2-10/
[8] Power of Question | พลังแห่งการตั้งคำถาม เมื่อถามเป็น การเรียนรู้จะเปลี่ยน https://iamkru.com/power-of-question/
[9] 25 คําถามการคิดเชิงออกแบบ: สิ่งที่ต้องถาม + ตัวอย่างคําตอบ - QuestionPro https://www.questionpro.com/blog/th/25-%E0%B8%84%E0%B9%8D%E0%B8%B2%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%84%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%8A%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%81%E0%B8%9A/
[10] 3 ขั้นตอนเพื่อพัฒนาทักษะการคิดเชิงนวัตกรรม (Innovative Thinking) https://www.sasimasuk.com/16805006/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%
[11] SCAMPER เครื่องมือ/เทคนิคความคิดสร้างสรรค์และพัฒนานวัตกรรม โดย ศศิ ... https://www.sasimasuk.com/16667925/
[12] 5 คำถามสำคัญก่อนก้าวสู่การเป็นองค์กรนวัตกรรม (Innovative Organization) https://brightsidepeople.com/5-%E0%B8%84%E0%B8%B3%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%B3%E0%B8%84%E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%AA%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B8%81/
[13] #CI7 ถามยังไงให้เกิดไอเดียสร้างสรรค์นวัตกรรม Question for Creative ... https://www.youtube.com/watch?v=GkJF9u-LKTA
[14] สรุป TGAT3 การสร้างคุณค่าและนวัตกรรม พร้อมแจกตัวอย่างข้อสอบจัดเต็ม https://www.smartmathpro.com/article/tgat3-value-creation/
[15] You are what you ask เพราะการตั้งคำถามสำคัญกว่าการหาคำตอบ https://creativetalkconference.com/you-are-what-you-ask/
[16] อยากสร้างสรรค์นวัตกรรมให้สำเร็จ เคล็ดลับอยู่ที่ 4 คำนี้ Mindset Skills ... https://www.ftpi.or.th/2022/105271
[17] เทคนิคการใช้คำถาม SCAMPER เพื่อเสริมสร้างนวัตกรรม - Inskru https://inskru.com/idea/-NMib_LsxL2R2z6O-dC6/
[18] เทคนิค “การตั้งคำถาม” ที่ทำให้ทีมงานเกิดการพัฒนาตัวเอง https://www.live-platforms.com/th/education/undefined/8321/
[19] 10 คำถามกระตุ้นความคิดสร้างสรรค์เปลี่ยนห้องเรียนเป็นห้องแห่งไอเดีย https://guidancehubth.com/knowledge/192
[20] ถามให้คิดสร้างสรรค์นวัตกรรม - Inskru https://inskru.com/idea/-MZaBkp9MAj3OxawTCIm/
โฆษณา