ภาษีเชื้อรา: ตอนที่ 1 ใครฆ่าไดโนเสาร์
คุณอาจร้องโอดโอยหากต้องจ่ายภาษีเกือบ 60% เมื่ออยู่ในประเทศสวีเดน แต่นั่นยังเทียบไม่ได้กับภาษีเชื้อรา 90% ที่มนุษย์ทุกคนต้องจ่ายเพื่อหลีกเลี่ยงการสูญพันธุ์
สายรา เมื่อดูด้วยกล้องจุลทรรศน์เรืองแสง
อาจกล่าวได้ว่าเชื้อราหรือเห็ดรา (fungi) เป็นสิ่งมีชีวิตที่ประสบความสำเร็จที่สุดในโลก จากการที่เชื้อรามีความหลากหลายในระดับสปีชีส์ (species) มากที่สุดในโลก
เชื้อรามีตั้งแต่ขนาดเล็กจิ๋วต้องมองด้วยกล้องจุลทรรศน์ ขนาดพอหยิบจับได้อย่างพวกเห็ดต่าง ๆ ไปจนถึงเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก โดยแผ่เป็นร่างแหอยู่ใต้ดินครอบคลุมทั้งผืนป่า อย่างเห็ดน้ำผึ้ง (honey fungus)
เชื้อราสามารถอาศัยอยู่ได้แทบทุกหนทุกแห่ง รวมไปถึงบนและในตัวของมนุษย์ ตลอดเวลาเราสัมผัสเชื้อราและสปอร์ของมันในอากาศที่เราหายใจ ในน้ำที่เราดื่มหรืออาบ ในอาหารที่เราทาน เสื้อผ้าที่เราสวมใส่ รวมไปถึงในดินหรือพื้นที่เราเหยียบย่ำ หากเราเอาขนมปังพรมน้ำ วางทิ้งไว้ไม่กี่คืนก็จะมีราสารพัดสีขึ้นมาให้เห็น
ถึงเราจะสัมผัสเชื้อราปริมาณมหาศาลทุก ๆ วัน แต่ถ้าลองนึก ๆ ดู ถ้าไม่นับเชื้อราบนผิวหนัง เช่น พวกกลากเกลื้อน ฮ่องกงฟู้ต เราแทบจะไม่เคยได้ยินหรือรู้จักโรคติดเชื้อราอื่น ๆ เลย
เราคงเคยได้ยินความร้ายกาจของโรคติดเชื้อต่าง ๆ ที่ระบาดและพรากชีวิตผู้คนมากมายทั่วโลก ซึ่งมีทั้ง แบคทีเรีย (กาฬโรค อหิวาห์ วัณโรค ฯลฯ) ไวรัส (ไข้ทรพิษ ไข้หวัดใหญ่ ไข้เลือดออก ฯลฯ) และปรสิต (มาลาเรีย หนอนพยาธิต่าง ๆ) แต่เหตุใดเราถึงไม่เคยได้ยินว่ามีเชื้อราโหด ๆ แบบเชื้อโรคกลุ่มอื่นบ้าง
หรือว่าเชื้อรามันอ่อนโยนกว่าเชื้อชนิดอื่น เหมือนลูกสุนัขเชื่อง ๆ หากคุณคิดแบบนั้น อาจโดนแว้งกัดตอนคุณเผลอหรืออ่อนแอลงได้
สายราในน้ำล้างปอดของผู้ป่วยที่ติดเชื้อราในปอด เมื่อดูด้วยกล้องจุลทรรศน์
การติดเชื้อราแบบลุกลาม (invasive) เข้าสู่กระแสเลือดหรืออวัยวะภายใน พบได้น้อยมาก มักพบในผู้ป่วยที่ภูมิคุ้มกันผิดปกติ แต่ถ้าเป็นแล้ว รักษายากและมีอัตราตายสูง บางครั้งต้องตัดหรือควักอวัยวะที่ติดเชื้อราออกเพื่อรักษาชีวิต
จานเพาะเชื้อรา เพาะได้เชื้อราสารพัดชนิดจากเสมหะของผู้ป่วยที่ติดเชื้อราในปอดซึ่งเสียชีวิตอย่างรวดเร็วแม้จะได้ยาฆ่าเชื้อราแล้วก็ตาม
สายรา (hyphae) และก้านชูสปอร์ (conidiophores) ของเชื้อรา 2 ชนิดที่อยู่บริเวณไซนัส เชื้อราลุกลามจากไซนัสทะลุกะโหลกเข้าสู่เบ้าตาและเนื้อสมอง ผู้ป่วยเสียชีวิตแม้จะได้ยาฆ่าเชื้อราร่วมกับผ่าตัดคว้านเอาไซนัสและเนื้อสมองส่วนที่ติดเชื้อออกแล้ว
ภาพยนตร์หรือหนังสือต่าง ๆ ทั้งที่เกี่ยวหรือไม่เกี่ยวกับซอมบี้ มักจะทำให้เราหลงเข้าใจผิดว่า เชื้อไวรัสกลายพันธุ์จะทำให้มนุษยชาติถึงจุดจบได้ แต่จริง ๆ แล้ว ไวรัสหรือเชื้ออื่น ๆ ที่แพร่ระบาดในมนุษย์ได้ดี มักมีความจำเพาะต้องเจริญเติบโตในมนุษย์หรือสัตว์อื่นที่ใกล้เคียงเท่านั้น ถ้ามันฆ่าเราหมดก็เท่ากับทุบหม้อข้าวตัวเอง ต้องสูญพันธ์ุตายตกตามกันไปด้วย
โรคติดเชื้อที่ไม่ได้เกิดจากเชื้อราเหล่านี้ มักแพร่จากคนสู่คนโดยตรง อาจถ่ายทอดผ่านสิ่งแวดล้อมที่ปนเปื้อนได้บ้างในระยะเวลาสั้น ๆ เพราะเชื้อมักเพิ่มจำนวนนอกร่างกายเราไม่ได้หรือได้ไม่ดี มันจึงต้องการให้เรามีชีวิตอยู่อย่างน้อยก็นานพอที่จะแพร่เชื้อให้คนอื่นต่อได้
แต่เชื้อราส่วนใหญ่เป็นผู้ย่อยสลาย (decomposer) สิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ก็เป็นแค่กองอาหารให้มันย่อยสลาย จะมีชีวิตหรือเป็นศพก็ไม่ต่างกันมากนัก อันที่จริงศพที่ไม่มีภูมิคุ้มกันใด ๆ อาจจะอร่อยกว่าด้วยซ้ำ ในสิ่งแวดล้อมก็มีอินทรีย์สารอยู่เหลือเฟือ เชื้อราส่วนใหญ่จึงไม่ต้องง้อสิ่งมีชีวิตชนิดใดชนิดหนึ่ง
เมื่อมันเติบโตในสิ่งแวดล้อมได้ เราจึงมักติดเชื้อราจากสิ่งแวดล้อมมากกว่าจากมนุษย์ที่ป่วยโดยตรง การแยกโรค (isolation) เพื่อแยกผู้ติดเชื้อออกไปรวมไปถึงการกักกันโรค (quarantine) เพื่อแยกผู้สัมผัสโรคหรือมีโอกาสติดเชื้อจนกว่าจะพ้นระยะฟักตัวของโรค (incubation period) ที่เราเห็นบ่อย ๆ ในภาพยนตร์ที่เกี่ยวกับโรคระบาดทั้งหลาย อาจไม่ได้ผลกับการติดเชื้อรา
สำหรับโรคระบาดจากเชื้อไวรัส แบคทีเรีย ปรสิตเราแค่หนีไปอยู่ในที่ ๆ ไม่มีมนุษย์ หรือพาหะนำโรค เช่น ยุง ก็น่าจะปลอดภัย ต่อให้หนีไม่พ้น ถ้ามนุษย์ตายไปจนเหลือน้อยมาก แต่ละคนแต่ละกลุ่มอยู่กระจัดกระจายห่าง ๆ กัน การระบาดก็จะสิ้นสุดไปเอง เพราะเชื้อไม่มีโอกาสที่จะถ่ายทอดสู่คนที่อยู่ใกล้ ๆ อีกต่อไป
แต่การจะหนีเชื้อราที่กระจายอยู่ทั่วไปในสิ่งแวดล้อมอาจจะยากซักหน่อย เพราะมันไม่จำเป็นต้องพึ่งพาสิ่งมีชีวิตชนิดใดเป็นหลัก เชื้อราจึงเป็นเชื้อกลุ่มเดียวที่มีศักยภาพที่จะฆ่าล้างเผ่าพันธุ์ได้ มันจะตามฆ่าสิ่งมีชีวิตที่ไม่อาจต้านทานมันได้จนกระทั่งตัวสุดท้าย ลบสิ่งมีชีวิตสปีชีย์นั้น ๆ ออกไปจากโลกใบนี้อย่างถาวร
หลักฐานทางอ้อม ของการฆ่าล้างเผ่าพันธุ์โดยเชื้อรา อยู่ในเหตุการณ์ที่เรารู้จักกันดี นั่นคือการสูญพันธุ์ของไดโนเสาร์เมื่อ 65 ล้านปีก่อน หลังจากที่อุกกาบาตชิกซูลับ (Chicxulub) ตกใส่โลก
แต่ยังเป็นที่ถกเถียงกันว่าสาเหตุที่ทำให้ไดโนเสาร์สูญพันธุ์คืออะไรกันแน่
หลังอุกกาบาตตกใส่ สิ่งมีชีวิตที่รอดจากภัยพิบัติยังต้องเผชิญความโหดร้ายของการขาดแคลนอาหาร บรรยากาศโลกถูกปกคลุมฝุ่นควัน ทำให้แสงอาทิตย์ส่องลงมาไม่ถึงพื้น พืชที่ต้องสังเคราะห์แสงก็ตายหรือเติบโตไม่ได้ สัตว์กินพืชก็ล้มตายตาม สัตว์กินเนื้อก็อยู่ไม่ได้
เชื่อว่าไดโนเสาร์ที่มีขนาดร่างกายใหญ่โต ต้องการอาหารมาก จึงล้มตายกันไปหมด เปิดทางให้สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กขึ้นมาแทนที่
ฟังดูสมเหตุสมผล แต่มันเป็นสาเหตุเดียวที่ฆ่าไดโนเสาร์จริงหรือไม่?
การขาดแคลนอาหารน่าจะลดจำนวนประชากรลงไปจนถึงจุดที่อาหารมีพอต่อประชากรไดโนเสาร์จำนวนน้อยนิดที่เหลืออยู่ คงมีที่ปรับตัวไม่ได้ สูญพันธุ์ไป แต่น่าจะมีเหลือรอดมาบ้าง โดยเฉพาะไดโนเสาร์ที่ขนาดไม่ใหญ่มาก แต่เหตุใดไดโนเสาร์สารพัดสายพันธุ์ยกเว้นไดโนเสาร์ที่พัฒนาไปเป็นนกในปัจจุบัน จึงพากันตายกันไปหมด
คำบอกใบ้มาจากการสำรวจชั้นถ่านหิน บริเวณที่ตรงกับช่วง 65 ล้านปีก่อน ถูกคั่นด้วยชั้นของเชื้อราหนาหลายมิลลิเมตร นั่นหมายความว่าในยุคนั้นโลกใบนี้ถูกปกคลุมด้วยเชื้อราหนาเตอะเป็นเวลานานเลยทีเดียว
ทฤษฎีหนึ่ง (เชื่อไม่เชื่อขึ้นกับวิจารณญาณ) นั่นคือเมื่อโลกถูกปกคลุมด้วยฝุ่นควันอันเป็นผลพวงของอุกกาบาตชิกซูลับ เมื่อแสงแดดส่องถึงพื้นโลกน้อย โลกก็อยู่ในสภาพเย็นชื้น เต็มไปด้วยซากศพของทั้งพืชและสัตว์ เป็นสภาพแวดล้อมที่สมบูรณ์แบบให้กับเชื้อราให้เพิ่มจำนวนปกคลุมผิวโลกเป็นชั้นหนาขนาดปรากฏให้เห็นในชั้นถ่านหินได้
ไดโนเสาร์ที่เป็นสัตว์เลื้อยคลาน อาจจะพอทนเชื้อราปริมาณน้อย ๆ ได้ แต่เมื่อเชื้อรามีจำนวนมากพอ ไดโนเสาร์ไม่ว่าจะเป็นหรือตายก็กลายเป็นอาหารอันโอชะของเชื้อราไปจนหมดสิ้น ซึ่งก็มีตัวอย่างฟอสซิลเปลือกไข่ที่นักวิจัยพบว่ามีเชื้อราเข้ามาแทรกอยู่ด้วย
บรรพบุรุษของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมจึงผงาดขึ้นมาครองโลกแทน ผ่านวิวัฒนาการจนส่วนหนึ่งกลายมาเป็นมนุษย์เราในที่สุด
จนปัจจุบันมนุษย์ที่แข็งแรงดีก็ยังแทบไม่มีปัญหารุนแรงจากการติดเชื้อรา สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมอย่างเรามีอะไรดีเชื้อราถึงปล่อยเรามาได้จนบัดนี้ และเมื่อของฟรีไม่มีในโลก อะไรคือราคาที่เราต้องจ่ายเพื่อให้รอดจากเงื้อมมือมัจจุราชของเชื้อรา
เงื่อนงำที่สำคัญอยู่ในยุคปัจจุบันนี้เอง นั่นคือปริศนาการตายหมู่ของกบและค้างคาวจำศีล
เรามาติดตามกันในตอนถัดไป
- 12
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
