กำเนิดโรคระบาด จากสัตว์สู่คน
ทุกคนคงเคยได้ยินโรคพิษสุนัขบ้า อีโบลา เอดส์ ไข้หวัดนก ไข้หวัดหมู มาไม่มากก็น้อย ทั้งหมดนี้เป็นเชื้อโรคที่เกิดจากสัตว์สู่คน เวลาที่เกิดการกระโดดจากสัตว์มาสู่คนจะเรียกว่า Spillover (คิดถึงน้ำที่กระฉอกออกมาจากแก้ว)
บางคนไม่เชื่อว่าเอดส์เกิดจากสัตว์เพราะเห็นว่าติดกันทางเพศสัมพันธ์ระหว่างคนด้วยกันนี่
ผมจะเล่าให้ฟัง ผมจะพูดถึงเอดส์ อีโบล่า ไข้หวัดใหญ่ และโคโรน่าไวรัส (SARS MERS)ละกัน
1. เอดส์
เขาว่ากันว่าเอดส์มาจากลิง
ไม่ผิดครับ เราพบไวรัสหน้าตาคล้ายเอชไอวีอยู่ในลิงและชิมแพนซี (ชิมแพนซีไม่ใช่ลิง แต่เป็นเอป Ape) ในทวีปแอฟริกา แต่ไม่เหมือนที่หลายคนคิด มันไม่ได้เกิดจากการสมสู่วิตถารของคนแถวนั้นกับชิมแพนซี
แต่เกิดจากการกินเนื้อชิมแพนซีที่คนในแอฟริกาล่ากินกันอยู่เป็นประจำ โชคไม่ดีที่เชื้อกลายพันธุ์ติดมาสู่คน
เหตุการณ์นี้ไม่ได้เกิดแค่ครั้งเดียว แต่เกิดถึง 2 ครั้ง ทำให้มีเชื้อ HIV ที่วนเวียนอยู่ในประชากรมนุษย์ถึง 2 สายพันธุ์
เชื้อเอชไอวีที่กระโดดจากชิมแพนซีมาสู่มนุษย์นั้นเพิ่งเกิดมาไม่นานนี้เอง ราวๆ ปี 1960 หรือประมาณ 60 ปีมาแล้ว เชื้อนี้ถึงเป็นที่รู้จัก
ความเข้าใจผิดมากมายเกี่ยวกับโรคนี้ รวมถึงรัฐบาลหลายๆประเทศรณรงค์การป้องกันโรคด้วยวิธีการติดแท็กประจานคนเป็นโรค ว่าเกิดจากการสำส่อนและตายลูกเดียว ทำให้ทัศนคติต่อโรคเลวร้ายและผู้ป่วยไม่สามารถใช้ชีวิตในสังคมได้
ภาพยนตร์เกี่ยวกับเชื้อนี้และการตีตราของคนในสังคม ลองหามาดูกันครับ กับ Philadelphia นำแสดงโดย Tom Hanks
ยังดีที่วันนี้เรามียาที่ดี ผลข้างเคียงน้อย รักษาแล้วอายุยืนยาวไม่ต่างจากโรคเรื้อรังความดัน เบาหวาน และเทคโนโลยีสมัยนี้ ผู้ป่วยยังสามารถแต่งงานมีลูกกับคู่ที่ไม่เป็นโรคได้อีกด้วย
2. อีโบล่า
อัโบล่ามีมานานกว่า เกิดการแพร่ระบาดมาแล้วหลายครั้งในช่วงประมาณร้อยปีที่ผ่านมา
การระบาดแต่ละครั้งสร้างความสูญเสียอย่างรุนแรงต่อคนในชุมชนหรือสถานพยาบาลเอง แต่อย่างไรก็ตามการระบาดมักเกิดในวงแคบๆ
อย่างการระบาดครั้งหนึ่งในแอฟริกากลาง ทั้งโรงพยาบาล ทั้งหมอ พยาบาล และผู้ป่วยต่างติดเชื้อ ส่วนใหญ่เสียชีวิต
การระบาดที่รุนแรงกินวงกว้างที่สุดเพิ่งเกิดมาเมื่อ 5ปีที่แล้วนี่เอง ในประเทศไลบีเรีย ครั้งนั้นจุดเริ่มต้นเกิดจากการออกไปล่าค้างคาวเพื่อนำมาขายทำเป็นอาหาร
เริ่มจากคนในบ้านติดเชื้อ คุณยายเสียชีวิต และแพร่ระบาดไปทั้งประเทศและประเทศข้างเคียง
เนื่องจากตัวโรครุนแรงมาก การระบาดจะแปรผกผันกับความรุนแรงเพราะผู้ป่วยมักเสียชีวิตก่อนแพร่กระจายโรคไปได้มากๆ แต่ครั้งนั้นเหตุเกิดในเมืองใหญ่ ประกอบกับประเพณีการจัดการศพ และการไม่เชื่อถือเจ้าหน้าที่รัฐโดยเฉพาะชาวต่างชาติ ทำให้เชื้อแพร่ระบาดมากกว่าครั้งไหนๆ คนตายไปเกือบ 5 พันคน
เชื้ออีโบล่ามาจากค้างคาว สามารถติดพวกชิมแพนซี กอริลล่าได้ หลายครั้งชาวบ้านที่กินสัตว์พวกนี้ก็สามารถติดเชื้อได้เช่นกัน
สำหรับประเทศไทย ยังไม่พบอีโบล่าในค้างคาวบ้านเรา แต่ประเทศข้างเคียงอย่างฟิลิปปินส์พบสายพันธุ์อีโบล่าในลิงชิมแพนซี เป็นไปได้สูงที่มีอีโบล่าอยู่ในค้างคาวของบ้านเราเพียงแต่ คนไทยไม่ได้ไปยุ่งเกี่ยวกับค้างคาวมากนัก โรคจึงยังไปแพร่มาสู่คน
สำหรับคนอยากอ่านเรื่องราวดั่งนิยายของอีโบล่า (อาจจะเว่อร์ๆหน่อย)
3. ไข้หวัดใหญ่ (Influenza)
ไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ A นั้นมีสายพันธุ์ที่เกิดจากสัตว์สู่คน
ไข้หวัดใหญ่ตามฤดูกาลไม่ค่อยเป็นปัญหานัก การระบาดมักไม่รุนแรง เพราะมนุษย์เรามีภูมิต้านทานอยู่บ้าง
ขณะที่ไข้หวัดใหญ่แบบแพร่ระบาดรุนแรงนั้นมักเกิดจากการผสมกันของไวรัสจากสัตว์หลายชนิด เช่น นก หรือ หมู บางชนิดคนไม่เป็นอะไรแต่หมูตาย บางชนิดนกตาย หมูไม่ตาย
และบางชนิดคนตาย เช่นไข้หวัดใหญ่สเปน ที่แพร่ระบาดในปี 1918 ที่จำนวนคนตายมากจนไม่น่าเชื่อ
นั่นคือมากถึง 100 ล้านคน หรือ เกือบ 5% ของประชากรโลก ณ ขณะนั้น
Spanish flu เรื่องจริงที่เลวร้ายกว่าในหนัง
ขณะที่ Swine flu หรือไข้หวัด 2009 เริ่มต้นจากประเทศเม็กซิโก แล้วระบาดไปทั่วโลกในเวลาไม่กี่เดือน ประเทศไทยก็ไม่เว้น เผื่อใครจะลืม ปีนั้นเราติดไข้หวัดใหญ่ตัวนี้หลักล้านคน โชคยังดีที่ความรุนแรงของเชื้อนั้นน้อย คนเสียชีวิตมีแค่หลักสิบคน
เชื้อไข้หวัดใหญ่แพร่ระบาดเกิดขึ้นได้อย่างไร?
ต้องเกิดที่ๆมีทั้งสารคัดหลั่งของนก และหมู และมีคนพลุกพล่าน?
ผมว่าต้องมีหลายท่านนึกถึง 'ตลาดสด'
ใช่แล้ว ตลาดสดนี่แหละเป็นแหล่งที่ไวรัสจากหมูกระจายไปยังเป็ดไก่ ไวรัสจากคนกระจายไปยังไก่เป็นๆที่คนซื้อกลับไปเลี้ยง
ที่อื่นๆ เช่น ฟาร์มปศุสัตว์ งานประกวดปศุสัตว์ เป็นต้น
ประเทศไหนสุ่มเสี่ยง?
ต้องยอมรับว่าประเทศจีนนั้นมีประชากรเยอะที่สุดในโลก เมืองต่างๆอย่างเซี่ยงไฮ้ ปักกิ่ง ฮ่องกง นั้นมีประชากรอยู่อย่างหนาแน่นติดอันดับต้นๆ คิดถึงปฏิกิริยาลูกโซ่ที่จะกระจายมากถ้าคนอยู่อย่างหนาแน่น เมืองใหญ่ต่างๆเป็นสถานที่อันดีต่อการเกิดการแพร่ระบาดให้ไม่ขาดตอน
ไข้หวัดใหญ่ที่แพร่ระบาดทั่วโลกหลังจากไข้หวัดใหญ่ 2009 นั้นยังไม่เกิดขึ้น นักวิทยาศาสตร์มั่นใจว่าไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่นั้นเกิดขึ้นแน่ๆ แต่เรายังไม่รู้ว่าจะเกิดขึ้นตอนไหน และจะมีความรุนแรงมากหรือน้อยเพียงใด
อย่างไรก็ตามประเทศเรามีระบบเฝ้าระวังโรคที่ค่อนข้างดี มีระบบตรวจคนเข้าเมืองที่สนามบินขณะเกิดการระบาด Pandemic ทั้งแพทย์ระบาดวิทยาและแพทย์เวชศาสตร์การท่องเที่ยว
กรมควบคุมโรคยังสามารถตรวจจับความผิดปกติของโรคได้ดี แต่ไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่คงไม่เริ่มที่ประเทศไทยหรอก หวังว่านะ
สุดท้าย เชื้อ new coronavirus
เชื้อไวรัสกลุ่มนี้ทำให้เป็นโรคหวัดธรรมดา เจอได้ทั่วไป แต่ดันมีเชื้อบางตัวที่มาจากสัตว์ที่ร้ายแรงจนมีผู้เสียชีวิตไปมากมายนั่นคือ SARS และ MERS
MERS นั้นแพร่ระบาดในตะวันออกกลาง หลายคนติดจากการดื่มน้ำนมอูฐดิบ
ฮ่องกงเองมีประสบการณ์จากครั้งที่ซาร์ส(SARS) ระบาดและควบคุมไม่อยู่ SARS นั้นสงสัยว่าจากพวกสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม จำพวกชะมด และอีกตัวที่มักนำเชื้อใหม่ๆให้คน นั่นคือ ค้างคาว
ในประเทศไทยเรา เคยมีผู้เสียชีวิตจากซาร์สมาแล้ว เป็นแพทย์ยูเอ็นชาวอีตาเลียน ชื่อ Carlo Urbani ท่านติดเชื้อโรคจากประเทศเวียดนามขณะทำงานศึกษาโรคซาร์สก่อนเข้ามาเสียชีวิตในประเทศไทย
ประมาณ 1/3 ของผู้ป่วย MERS และ 1/10 ของผู้ป่วย SARS เสียชีวิต
ผู้ติดเชื้อจะมีอาการปอดอักเสบ รุนแรงได้ถึงการหายใจล้มเหลว ต้องใส่เครื่องช่วยหายใจ และเสียชีวิตในที่สุด
ครั้งนี้ที่มีโรคติดเชื้อทางเดินหายใจลึกลับ ทางการจีนจะจัดการอย่างไร แล้วเชื้อนั้นคือเชื้ออะไรกันแน่?
ภาพยนตร์สมมติเหตุการณ์การแพร่ระบาดของเชื้อลึกลับ (สำหรับต้องการความสมจริง) มีทั้งนักวิจัยและแพทย์เสียชีวิต fake news การคิดค้นวัคซีน
เกร็ดเล็กๆ
ค้างคาวนอกจากทำให้เกิดโรคอีโบล่า และสันนิษฐานว่าอาจเป็นหนึ่งในต้นตอของโคโรน่าไวรัสสายพันธุ์ใหม่ พิษสุนัขบ้า(Rabies)แรกเริ่มเดิมทีก็มาจากค้างคาว นอกจากนี้ ไวรัสเฮนดรา(Hendra) และนิปา (Nipah) ที่เคยเกิดระบาดในคนเลี้ยงหมูในมาเลเซีย ก็มีที่มาจากค้างคาว
หลังจากที่ได้อ่าน ผู้อ่านคิดว่าทำไมค้างคาวถึงนำโรคมากมาย? โรคไหนน่ากลัวที่สุด? และคิดว่าโรคที่ระบาดในจีนคือโรคอะไร?
หนังสืออ่านสนุกสำหรับผู้ที่อยากอ่านเรื่อง zoonosis
- 64
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
