จุดกำเนิดของส้มชนิดต่างๆ
ตอนที่แล้วผมเขียนถึงมะนาวสองกลุ่ม ได้แก่ เลมอน และไลม์ว่ามีต้นกำเนิดแตกต่างกันอย่างไร มาวันนี้เรามาลองสำรวจพืชในสกุลเดียวกันบ้าง คือ ส้ม ว่าส้มแต่ละชนิดมีที่มาแตกต่างกันอย่างไร
การศึกษาที่ผ่านมาระบุว่า ในสกุล [Citrus] ของส้มและมะนาวนั้น มีชนิดพันธุ์บริสุทธิ์ที่ไม่ใช่ลูกผสมอยู่ 5 ชนิดที่สำคัญ ได้แก่ ส้มโอ [Citrus maxima] ส้มแมนดารินสายพันธุ์บริสุทธิ์ [Citrus reticulata] ส้มป่ามิครานทาส [Citrus micrantha] มะงั่ว [Citrus medica] และส้มจี๊ด [Citrus japonica var. margarita]
[Citrus] ชนิดพันธุ์บริสุทธิ์ทั้ง 5 ชนิดพันธุ์ (ดัดแปลงมาจาก Wu et al., 2018)
ส่วนชนิดพันธุ์ที่เหลือจะเป็นลูกผสมของส้มเหล่านี้ รวมถึงส้มต่างๆ ส่วนใหญ่ที่เรารู้จักกันด้วย
นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่า ส้มน่าจะมีจุดกำเนิดอยู่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เนื่องจากมีการพบส้มและมะนาวหลากหลายชนิดพันธุ์ในบริเวณนี้ ซึ่งจุดกำเนิดจริงๆ น่าจะเป็นบริเวณมณฑลยูนนานในภาคตะวันตกเฉียงใต้ของประเทศจีน ประเทศเมียนมาร์ หรือทางตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศอินเดีย บริเวณตีนเขาหิมาลัย
โดยมีการพบฟอสซิลของส้มชนิด [Citrus linczangensis] จากปลายยุคไมโอซีน (Miocene) โดยมีอายุราว 8 ล้านปีก่อน ในมณฑลยูนนาน ประเทศจีนเป็นการช่วยยืนยันจุดกำเนิดของส้มในบริเวณนี้
1. ส้มที่เรารู้จักกันส่วนใหญ่ เช่น ส้มเขียวหวาน (ซึ่งมีชื่ออื่นอีกหลายชื่อ เช่น ส้มแก้วเกลี้ยง ส้มจันทบูร ส้มแป้นกระดาน ส้มแสงทอง ส้มแป้นเกลี้ยง ส้มจุก ส้มบางมด ส้มโชกุน หรือส้มสายน้ำผึ้ง) เป็นสายพันธุ์หนึ่งของส้มแมนดาริน หรือเป็นลูกผสมระหว่างส้มแมนดารินกับส้มโอ
ส้มแมนดารินสายพันธุ์บริสุทธิ์ (ที่มา By Joe Ravi, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18365873)
โดยจากการศึกษาส้มแมนดารินทั้งสิ้น 28 สายพันธุ์พบว่า เราสามารถแบ่งส้มแมนดารินออกได้เป็น 3 กลุ่ม
กลุ่มที่ 1 คือ ส้มแมนดารินสายพันธุ์บริสุทธิ์ คือ ไม่มีองค์ประกอบพันธุกรรมของส้มโอเลย ซึ่งจะมีรสชาติเปรี้ยวหวาน ลูกเล็ก เมล็ดเยอะ สีส้มแดงหรือสีเหลือง โดยส้มกลุ่มนี้เป็นส้มที่นิยมปลูกในประเทศจีน ญี่ปุ่น และในรัฐอัสสัมของประเทศอินเดีย เช่น ส้มทะจิบานะ (Tachibana) ที่พบในประเทศญี่ปุ่น และส้ม Sun Chu Sha Kat ที่ปลูกในรัฐอัสสัม ก็เป็นส้มแมนดารินสายพันธุ์บริสุทธิ์
ส้มทะจิบานะ (ที่มา By Degueulasse - Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=30304377)
กลุ่มที่ 2 คือ ส้มแมนดารินที่มีพันธุกรรมของส้มโอผสมอยู่ราวๆ 1-10% ซึ่งน่าจะเกิดการผสมระหว่างส้มแมนดารินกับส้มโอในสมัยโบราณ (Early admixture) แล้วลูกผสมที่เกิดขึ้นก็มีการผสมพันธุ์กับส้มแมนดารินหลายๆ ครั้งจนพันธุกรรมของส้มโอเจือจางลงไป
กลุ่มที่ 3 คือ ส้มแมนดารินที่มีพันธุกรรมของส้มโออยู่มาก ตั้งแต่ 12-38% ซึ่งน่าจะเกิดจากการผสมพันธุ์ระหว่างส้มแมนดารินกับส้มโอเมื่อไม่นานมานี้ (Late admixture) ทำให้สัดส่วนของพันธุกรรมของส้มโอมีมาก ซึ่งเชื่อว่าส้มแมนดารินกลุ่มนี้อาจเกิดจากการผสมกันระหว่างส้มเกลี้ยง (ดูข้างล่าง) กับส้มแมนดารินกลุ่มที่ 2
โดยการมีพันธุกรรมของส้มโอผสมในส้มแมนดารินจะมีผลทำให้ส้มลูกใหญ่ขึ้น และมีรสชาติที่ดีขึ้น โดยส้มสายพันธุ์ที่มีรสชาติดีส่วนใหญ่จะมีพันธุกรรมของส้มโอผสมอยู่
2. ส้มซ่า หรือ Bitter orange [Citrus × aurantium] เป็นส้มที่เกิดจากการผสมพันธุ์ระหว่างส้มแมนดารินสายพันธุ์บริสุทธิ์กับส้มโอโดยตรง ผลกลม ขนาดใกล้เคียงกับผลมะนาว เปลือกหนา เปลือกนอกเป็นสีเขียวอมน้ำตาล เปลือกตะปุ่มตะป่ำ เนื้อในคล้ายส้มโอ รสเปรี้ยวอมหวาน ผิวของส้มนิยมใช้แต่งกลิ่นอาหาร เป็นแยมส้ม หรือใช้ทำกลิ่นส้มในน้ำหอม ส้มซ่านี้เมื่อมีการไปผสมพันธุ์กับมะงั่ว ทำให้เกิดเป็นมะนาวชนิดเลมอนขึ้นอีกชนิดหนึ่ง
ส้มซ่า หรือ Bitter orange (ที่มา By Genet at de.wikipedia - Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=12761671)
3. ส้มเกลี้ยง หรือ Sweet orange [Citrus × sinensis] เกิดจากการผสมพันธุ์ระหว่างส้มแมนดารินกลุมที่ 2 (ที่มีพันธุกรรมของส้มโอผสมอยู่ราวๆ 1-11%) กับส้มโอ มีลักษณะเปลือกหนา ขรุขระ มีต่อมน้ำมันทั่วผล เมื่ออ่อนเปลือกสีเขียวเข้ม พอสุกเป็นสีเขียวอ่อนอมเหลือง ก้านผลใหญ่ เนื้อในสีเหลือง แต่ก็อาจจะมีสายพันธุ์อื่นๆ อีก เช่น ส้มสีเลือด (Blood orange) และส้มเช้งหรือส้มตรา
ส้มเกลี้ยง สายพันธุ์ ส้มสีเลือด (ที่มา By Halibutt / Wikimedia Commons / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36300984)
4. เกรปฟรูต หรือ Grapefruit [Citrus × paradisi] เป็นลูกผสมระหว่าง กับส้มโอ กับส้มเกลี้ยง (Sweet orange [Citrus × sinensis]) ในข้อสาม โดยผลมีเปลือกสีเหลือง รูปกลมแป้น ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 10-15 เซนติเมตร เนื้อผลแบ่งเป็นกลีบ สีเหลือง หรือแดงชมพู
เกรปฟรูต (Grapefruit) (By Citrus_paradisi_(Grapefruit,_pink).jpg: א (Aleph)derivative work: — raeky - Citrus_paradisi_(Grapefruit,_pink).jpg, CC BY-SA 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=10595254)
5. ส้มโอ หรือ Pomelo [Citrus maxima] เป็นส้มสายพันธุ์บริสุทธิ์ ไม่ใช่ลูกผสม ผลกลมโต บางพันธุ์ตรงขั้วมีจุกสูงขึ้นมา ผิวผลเมื่อยังอ่อนมีสีเขียว เมื่อแก่จัดเปลี่ยนเป็นสีเขียวอมเหลือง ผิวของผลไม่เรียบ ผิวของเปลือกผลมีต่อมน้ำมันกระจายทั่วไป ภายในผลเป็นช่อง ๆ มีแผ่นบาง ๆ สีขาวกั้นเนื้อให้แยกออกจากกัน เนื้อแต่ละส่วนเรียกว่ากลีบ มีรสหวานหรือหวานอมเปรี้ยว มีเมล็ดฝังอยู่ระหว่างเนื้อมากกว่า 1 เมล็ด
ส้มโอ (By Ananda - uploader's creation, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=457650)
6. ส้มจี๊ด หรือ Kumquat [Citrus japonica var. margarita] เป็นส้มสายพันธุ์บริสุทธิ์ อีกชนิดหนึ่ง เป็นชนิดที่กินเปลือกผลขนาดเล็ก มีทั้งกลมและรี เปลือกสีเหลือง เหลืองอมเขียว หรือเหลืองทอง ผลดก ผิวที่หนา มีรสเปรี้ยว อมหวานเฝื่อนนิด ๆ จึงนิยมนำเปลือกไปดองเค็มเรียกกิมจ๊อ
ส้มจี๊ด (ที่มา By Serg!o - Own work, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3664452)
โดยสรุปความสัมพันธ์อันซับซ้อของส้มทั้งหมด เป็นไปดังรูปข้างล่าง
ความสัมพันธ์ของส้มชนิดพันธุ์ต่างๆ ลูกศรแสดงการเกิดลูกผสมระหว่างชนิดพันธุ์ (ดัดแปลงจาก Wu et al., 2018)
ถ้ายังไม่ได้อ่าน ลองกลับไปอ่านตอนแรกที่เกี่ยวกับมะนาวดูนะครับ
เอกสารอ้างอิง
1. Wu, Guohong Albert; Terol, Javier; Ibanez, Victoria; López-García, Antonio; Pérez-Román, Estela; Borredá, Carles; Domingo, Concha; Tadeo, Francisco R; Carbonell-Caballero, Jose; Alonso, Roberto; Curk, Franck; Du, Dongliang; Ollitrault, Patrick; Roose, Mikeal L. Roose; Dopazo, Joaquin; Gmitter Jr, Frederick G.; Rokhsar, Daniel; Talon, Manuel (2018). "Genomics of the origin and evolution of Citrus". Nature. 554 (7692): 311–316. Bibcode:2018Natur.554..311W. doi:10.1038/nature25447
3. Xie, S., Manchester, S. R., Liu, K., Wang, Y. & Sun, B. Citrus linczangensis sp n., a leaf fossil of Rutaceae from the late Miocene of Yunnan, China. Int. J. Plant Sci. 174, 1201–1207 (2013)
- 3
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
