[วิรุฬหก] "ปรัชญาสงคราม" ในทัศนะแนวคิดประโยชน์นิยม ถ้ากล่าวถึงปรัชญาสงคราม ผู้อ่านหลายท่านคงคงนึกถึงแนวคิดตะวันออก ไม่ว่าจะปรัชญาจีนอย่างเช่น ตำราพิชัยสงชัยสงครามของซุนวู จากสามก๊ก ขงเบ้ง หรือแม้แต่ โจวโฉ และส

สำรวจ
ลงทุน
คำถาม

มีบัญชีอยู่แล้ว?หรือ

•

16 มิ.ย. 2020 เวลา 14:15 • ปรัชญา

"ปรัชญาสงคราม" ในทัศนะแนวคิดประโยชน์นิยม

ถ้ากล่าวถึงปรัชญาสงคราม ผู้อ่านหลายท่านคงคงนึกถึงแนวคิดตะวันออก ไม่ว่าจะปรัชญาจีนอย่างเช่น ตำราพิชัยสงชัยสงครามของซุนวู จากสามก๊ก ขงเบ้ง หรือแม้แต่ โจวโฉ และสุมาอี้ หากเป็นปรัชญาอินเดีย ก็จะนึกถึงคัมภีร์ภัควัทคีตา เป็นต้น

เครดิตภาพ: https://gamingdose.com

แต่ทั้งนี้ ปรัชญาตะวันตกสายหนึ่งที่ถือว่าเป็นแนวคิดที่ร่วมสมัย และคิดว่าครอบคลุม นำมาวิเคราะห์วิธีคิดในปรัชญาสงครามที่น่าสนใจ และมีอิทธิพลต่อความนึกคิดของคนในสังคมที่จะนำไปใช้ทั้งปัจเจกบุคคลและส่วนรวมได้นั่นคือ ปรัชญาประโยชน์นิยม หรือ อรรถประโยชน์ ซึ่งเคยเขียนและโพสต์ภาพรวมแนวคิดปรัชญาสายนี้ไว้ ในBlockdit แล้ว ผู้อ่านท่านใดสนใจก็ตามอ่านได้ เดี๋ยวจะแปะลิ้งค์ไว้ให้ ท้ายบทครับ

ปรัชญาประโยชน์นิยม (Utilitarianism) เป็นทรรศนะทางจริยศาสตร์ที่ถือเอาประโยชน์สุขเป็นเกณฑ์ตัดสินความผิดถูก ชั่วดี กล่าวคือ การกระทำที่ก่อให้เกิดประโยชน์มากที่สุดแก่คนจำนวนมากที่สุด ถือเป็นการกระทำที่ดี และเนื่องจากประโยชน์นิยมเป็นจริยศาสตร์ที่เน้นเป้าหมาย (Ends Ethics)

จอห์น สจ๊วต มิลล์ (John Stuart Mill)นักปรัชญาประโยชน์นิยม

พิจารณาความถูกผิดของการกระทำ ที่ผลของการกระทำโดยไม่นำตัวการกระทำมา ตัดสิน ไม่ว่าการกระทำนั้นจะประกอบด้วยเจตนาดีหรือไม่ก็ตาม

สาระสำคัญ ของประโยชน์นิยมถือว่าความสุขเป็นสิ่งที่ดีที่สุดสำหรับมนุษย์ ความสุขจึงเป็นตัวตัดสินว่าการกระทำดี ไม่ดี ควร ไม่ควร ถูกหรือผิด ดังนั้น ถ้าการกระทำใดที่กระทำแล้ว ให้ประโยชน์สุขมากกว่าก็ถือว่าการกระทำนั้นดีกว่า และควรกระทำมากกว่า อนึ่ง ประโยชน์สุขในที่นี้มิได้หมายถึงประโยชน์สุขของฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง แต่หมายถึงประโยชน์สุขของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง

“หลักมหสุข” (The Greatest Happiness Principle)

“ความสุขที่มากที่สุด ของคนจำนวนมากที่สุด” (Greatest Happiness of the Greatest Number) ทั้งนี้ต้องคำนึงถึงโทษหรือความทุกข์ที่จะเกิดขึ้นด้วย โดยทุกข์หรือโทษที่เกิดขึ้นต้องไม่มากกว่าประโยชน์ที่ได้รับ

ในบางกรณีที่ต้องเลือกกระทำ เนื่องจากทุกทางเลือกนั้นล้วนแต่ก่อให้เกิดความทุกข์ ก็ให้ถือว่าการกระทำที่ก่อให้เกิดความทุกข์น้อยกว่าเป็นการกระทำที่ให้ความ สุขมากกว่าทางเลือกอื่น ๆ

เครดิตภาพ: https://www.thaihealth.or.th

การพิจารณาความถูกผิดจากผลของการกระทำโดยพิจารณาจากประโยชน์ที่เกิดตามมาจาก การกระทำเฉพาะในแต่ละครั้งนั้น ทำให้เกิดปัญหาว่าศีลธรรมจะมีลักษณะสัมพัทธ์ หรือสามารถเปลี่ยนแปลงไปได้ตามสถานการณ์

ทั้งนี้เพราะว่าการกระทำอย่างเดียวกันในสภาพแวดล้อมที่ต่างกัน อาจให้ผลที่แตกต่างกัน อันจะทำให้ค่าความดีความชั่วของการกระทำอย่างเดียวกันต่างกัน

ประโยชน์นิยมที่สร้างปัญหาชนิดนี้เรียกว่า

“ประโยชน์นิยมเชิงการกระทำ” (Act Utilitarianism) ซึ่งให้ผู้กระทำพิจารณาผลที่ตามมาจากการกระทำเป็นกรณี ๆ ไป

ดังนั้น นักประโยชน์นิยมจึงได้พัฒนา “ทฤษฎีประโยชน์นิยมเชิงกฎ” (Rule Utilitarianism) ขึ้นมา

ตามทฤษฎีนี้ ผู้กระทำจะไม่ตัดสินความถูกผิดของการกระทำโดยพิจารณาจากผลที่เกิดขึ้นของการ กระทำแต่ละครั้ง แต่จะดูผลที่เกิดขึ้นถ้าสมมติให้การกระทำนั้นเป็นหลักปฏิบัติทั่วไป หรืออีกนัยหนึ่ง ผู้กระทำตามหลักนี้แล้ว ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจะนำมาซึ่งมหสุขหรือไม่

เจเรอมี เบนแธม (Jeremy Bentham) นักปรัชญาประโยชน์นิยม

เพื่อให้เห็นความแตกต่างระหว่างประโยชน์นิยมเชิงการกระทำ และประโยชน์นิยมเชิงกฎ จะขอยกตัวอย่างต่อไปนี้

สมมติว่าตำรวจคนหนึ่งจับผู้ร้ายมาได้ และแน่ใจว่าถ้านำไปขึ้นศาลตามกระบวนการยุติธรรม ผู้ร้ายก็คงถูกปล่อยตัวดังเช่นที่ผ่านมา เพราะไม่มีใครกล้าเป็นพยานเอาผิด

ถ้าตำรวจคนนี้ยึดถือประโยชน์นิยมเชิงการกระทำ ก็จะพิจารณาว่าถ้ายิงผู้ร้ายทิ้งกลางทางซะ จะก่อให้เกิดประโยชน์สุขมากกว่าที่จะนำตัวคนร้ายไปดำเนินคดีหรือไม่ ว่าง่ายๆคือตั้งตัวเป็นศาลเตี้ยซะเลย

ถ้าคำตอบคือใช่ การยิงคนร้ายทิ้งก็ถือว่าถูกต้อง!

แต่ถ้าเห็นว่าจะนำทุกข์มาให้มากกว่า เช่น แก๊งของคนร้ายอาจจะมาแก้แค้นตำรวจ ก็จะต้องตัดสินว่า"ไม่ควรยิงคนร้าย"

เครดิตภาพ: http://oknation.nationtv.tv

แต่ถ้าตำรวจคนนี้ยึดถือประโยชน์นิยมเชิงกฎ

เขาก็จะพิจารณาว่าจะเกิดมหสุขตามมาหรือไม่หากตั้งเป็นกฎให้ใช้ร่วมกันว่า "เมื่อใดที่ตำรวจคนใดจับผู้ร้ายได้ โดยแน่ใจว่าคนร้ายผิดจริง และถ้านำตัวไปดำเนินคดีแล้วผู้ร้ายจะถูกปล่อยให้มาทำความเดือดร้อนแก่ชาวบ้านอีก

ตำรวจคนนั้นก็จึง"ยิงคนร้ายทิ้ง"

ในกรณีนี้มีผู้มองว่าหากให้อำนาจตำรวจในการพิจารณาความผิดเองอาจเกิดความไม่ สงบขึ้นในสังคมได้

ดังนั้น จึงห้ามยิงทิ้งคนร้ายในทุกกรณี ไม่ว่าการยิงทิ้งแต่ละครั้งจะนำมาซึ่งมหสุขหรือไม่ก็ตาม...

ในการพิจารณาเกี่ยวกับประเด็นที่ว่า มีสงครามใดบ้างหรือไม่ที่ถือได้ว่าชอบธรรม

ระหว่างประโยชน์นิยมเชิงการกระทำ ประโยชน์นิยมเชิงกฎจะให้คำตอบดังนี้

ประโยชน์นิยมเชิงการกระทำจะเห็นว่า การทำสงครามครั้งหนึ่ง ๆ จะถูกต้องก็ต่อเมื่อการทำสงครามนั้น ๆ น่าจะนำมาซึ่งมหสุข

ดังนั้น ประเด็นเรื่องมหสุขจึงเป็นเงื่อนไขสำคัญในการพิจารณาการเริ่มทำสงครามแต่ละครั้ง และยังกำหนดลักษณะการทำสงครามแต่ละครั้ง

ทั้งนี้ยังรวมถึงการกระทำแต่ละอย่างแต่ละครั้งในการทำสงครามด้วย การเริ่มสงครามแต่ละครั้ง และลักษณะการทำสงครามแต่ละครั้ง รวมถึงการกระทำแต่ละอย่างแต่ละครั้งในการทำสงคราม ต่างก็มีค่าทางจริยธรรมแตกต่างกันไปตามแต่ผลที่จะได้รับ

ดังนั้น การรุกรานผู้อื่นก็สามารถเป็นสงครามที่ถูกต้องได้หากนำมาซึ่งประโยชน์สูงสุด แก่คนที่เกี่ยวข้องจำนวนมากที่สุด

เครดิตภาพ: https://gamerism.co

การใช้อาวุธเคมีหรืออาวุธชีวภาพซึ่งมีผลการทำลายร้ายแรง หรือการโจมตีโรงพยาบาลก็สามารถทำได้ หากนำมาซึ่งมหสุข หรือแม้แต่การทรมานเชลยศึกก็สามารถทำได้หากไม่มีผลเสียมากไปกว่าผลดี

ประโยชน์นิยมเชิงกฎจะตัดสินว่า การทำสงครามครั้งหนึ่ง ๆ ถูกต้องหรือไม่ด้วยการพิจารณาว่าการทำสงครามนั้น ๆ จะเกิดมหสุขตามมาหรือไม่หากตั้งเป็นกฎให้ใช้ร่วมกัน

ยกตัวอย่างเช่น ถ้าสมมติว่ามีการรุกราน ประเทศที่ถูกรุกรานต้องเริ่มพิจารณาด้วยการตั้งให้เป็นกฎว่า เมื่อใดที่ประเทศใดถูกรุกราน ประเทศนั้นควรทำสงครามเพื่อป้องกันตัว

จากนั้นต้องพิจารณาว่าหากกฎนี้เป็นที่บังคับใช้จริงทั่วโลกจะนำมาซึ่งมหสุข หรือไม่ สมมุติว่าจะนำมาซึ่งมหสุข ก็จะสรุปว่าสามารถทำสงครามเพื่อป้องกันตัวได้

เครดิตภาพ: https://www.movieability.com

ในทางตรงกันข้าม สมมุติว่าประเทศหนึ่งคิดจะรุกรานประเทศเพื่อนบ้านเพื่อแย่งชิงทรัพยากร ธรรมชาติ ประเทศนั้นต้องเริ่มการพิจารณาด้วยการสมมุติให้เป็นกฎว่าประเทศใดๆ ในโลกสามารถรุกรานประเทศอื่นเพื่อแย่งชิงทรัพยากรได้

ผลการพิจารณาอาจจะเป็นว่า หากทุกประเทศทำเช่นนี้ได้แล้วโลกจะประสบกับความทุกข์มากกว่า จึงต้องสรุปว่าการทำสงครามใด ๆ ด้วยเหตุผลนี้ถือว่าไม่ชอบธรรม...

ซึ่งหลักการดังกล่าวของประโยชน์นิยมเชิงกฎยังครอบคลุมถึงวิธีปฏิบัติต่อนักโทษ เช่น การทรมานเชลยศึก หรืออาวุธที่ใช้ในการทำสงคราม เช่นอาวุธเชื้อโรค อาวุธเคมี เป็นต้น

สำหรับประโยชน์นิยมเชิงกฎ คำตอบเกี่ยวกับความชอบธรรมของการทำสงครามลักษณะหนึ่ง ๆ เช่น การป้องกันตัว หรือการรุกราน จะคงที่กว่ากรณีที่ใช้ประโยชน์นิยมเชิงการกระทำ

ยกตัวอย่างเช่น สำหรับประโยชน์นิยมเชิงกฎ การทำสงครามเพื่อรุกรานจะทำไม่ได้ทุกกรณี ตราบที่พิจารณาแล้วว่าหากเป็นกฎที่คนใช้ปฏิบัติกันทั่วโลกแล้วจะไม่มีมหสุข

ในขณะที่การใช้เกณฑ์ของประโยชน์นิยมเชิงการกระทำจะตัดสินว่า

บางครั้งการรุกรานก็ชอบธรรม บางครั้งก็ไม่ชอบธรรม แล้วแต่เงื่อนไขในแต่ละครั้งว่าจะนำมาซึ่งมหสุขหรือไม่ นั่นเอง

รักกันไว้เถิดครับ เผ่าพันธ์ุเดียวกัน

ทิ้งท้ายกับ วลีเด็ดของสุมาอี้ ผู้พิชิตแห่งสามก๊ก เขาว่างี้

สุมาอี้ (Sima Yi, 司马懿)

อันธรรมดาการสงครามนี้มีอยู่ห้าประการ

- ถ้าเห็นว่าจะต้านทานได้ก็ให้คิดอ่านออกมารบพุ่งจงสามารถ

- ถ้าเห็นสู้มิได้ก็อย่าออกมารบพุ่ง ให้รักษาเมืองจงมั่นคง

- ถ้ารักษาเมืองไว้ไม่ได้ให้หนีเอาตัวรอด

- แม้ไม่หนีก็ให้ออกมาอ่อนน้อมโดยดีก็จะมีชีวิตสืบไป

- ถ้าไม่ออกมาอ่อนน้อมโดยดีก็ควรที่จะตาย

ได้แง่คิดดีซึ่งคิดว่าเอาไปประยุกต์ใช้ในสถานการณ์ชีวิตเราได้ครับ