ผมได้กล่าวถึงรากฐานของอารยธรรมกรีกโบราณบ้างแล้ว คราวนี้ลองมาสำรวจทำความเข้าใจเฮบรูแลคริสเตียนบ้าง ทัศนะของพวกยิวซึ่งเป็นชนเผ่าที่แข็งแกร่ง เป็นผู้ที่เชื่อในอำนาจของพระยะโฮวาในฐานะพระเจ้าแห่งเผ่าพันธุ์ยิว ยะโฮวา ภาษาเฮบรูนั้นแปลว่า I am what I am “ฉันเป็นอย่างที่เป็น” ต่อมาภายใต้เครือของยิวนั่นเอง พระเยซูได้ถือกำเนิดมา พระเยซูนั้นเป็นยิวแต่คำสอนของท่านนั้นขัดแย้งกับยิวอย่างสิ้นเชิง เช่น โมเสสสอนเรื่องหลักความยุติธรรม เรียกว่า ตาต่อตา ฟันต่อฟัน จึงจะเรียกว่ายุติธรรม ส่วนพระเยซูนั้นมีทัศนคติที่ผิดแผกแตกต่างไป ทรงสอนว่าเขาตบแก้มซ้ายควรยื่นแก้มขวาให้เขาตบด้วย เป็นความรักศัตรูแทนความชัง ลักษณะที่สำคัญมากของคริสเตียนคือความรัก ความถ่อมและความเสียสละ ผมหมายถึงคริสเตียนรุ่นแรกโดยเฉพาะช่วงสมัยศิลปะที่เรียกไบเซนไทน์ ซึ่งครั้งนั้นเองที่ความงามสะท้อนออกในบาสิลิกาหรือโรงสวดเล็ก ๆ ซึ่งงดงามและมีเสน่ห์ แต่ต่อมาเมื่อจักรวรรดิโรมันยอมรับคริสต์ธรรมแล้ว สิ่งที่สะท้อนในงานศิลปะกลับกลายเป็นเนื้อหาของกรีก-โรมันในนามของคริสต์เรียกว่า “Greek’s Idea in Christian Thought” ถ้าเราไปอ่านไบเบิ้ลเราจะจับใจมาก ผมจับใจจริง ๆ เช่น ประโยคที่ว่า “วิบัติจงมีแก่ผู้ที่เสวยสุขวันนี้ พรจงมีแก่ผู้ที่ทุกข์ยากเพราะเขาจะเห็นพระผู้เป็นเจ้า” “เมื่อสูเจ้าทำทานด้วยมือซ้าย อย่าให้มือขวารู้” นั่นแสดงว่าการทำทานเป็นการลดตัวเองลดตัวตน ชำระตัวเองให้บริสุทธิ์ ให้โดยไม่ถือว่าตัวเองเป็นผู้ให้ สาระสำคัญที่สุดของคริสเตียนก็คือ “รักพระเจ้าสุดจิตสุดใจและรักเพื่อนบ้านเหมือนรักตัวเอง” วิญญาณคริสเตียนเป็นวิญญาณซึ่งถ่อม แต่เราพบว่าความเป็นจริงไม่เป็นเช่นนั้นเท่าไรนัก โดยเฉพาะที่วาติกัน ศูนย์กลางของแคทธอลิคเต็มไปด้วยอำนาจบงการ ครั้งอดีตโป๊ปสามารถถอดถอนหรือแต่งตั้งกษัตริย์ได้ตามใจชอบ อันเนื่องกับทางไท (พุทธิปัญญาสู่งานศิลป์ มรดกของแผ่นดินไทย ที่คนไทยทุกคนควรรู้) บรรยายพิเศษแก่นักศึกษา มหาวิทยาลัยศิลปากร คณะมัณฑนศิลป์ พ.ศ. ๒๕๓๒