๘. เค้าขวัญวรรณกรรม : มหากาพย์กับมนุษย์
ดูในแง่จิตวิทยาก่อนว่า ปกรณัม นี่มันเรื่องอดีต แต่เราต้องเกี่ยวข้องอย่างไรให้มันมีประโยชน์กับชีวิตของเรา ที่จริงมีผู้เชื่อและปฏิบัติตาม ปกรณัมเป็นจิตเวชอันหนึ่ง ตัวอย่าง ผมเชื่อว่ามีอวโลกิเตศวรคุ้มครองผมอยู่ ผมก็อยู่สุข ไม่กลัวความตายไม่ลังเล เหมือนชาวพุทธทั่วไป พอเกิดอันตรายร้อง พุทโธ! ทันที หรือพระพุทธเจ้าข้า! ร้องออกมาทันที หรือถ้าเป็นชาวคริสต์ก็ พระผู้เป็นเจ้า! My God! ขึ้นมาทันที
ดังนั้นมหากาพย์ไม่ใช่เรื่องเหลวไหล ไม่ใช่เรื่องไม่มีความจำเป็น แต่มหากาพย์นั้นเป็นต้นไม้แห่งความรอบรู้ ที่มีศูนย์รวมอยู่บนการเจริญเติบโตของจิตวิญญาณ และเป็นกระบวนการทางสังคม ไม่ใช่ใครก็ได้แต่งเหมือนอย่างนักแต่งนวนิยาย กว่าจะได้รางวัลสูงเด่น แต่เป็นเรื่องส่วนตัวของเขาคนเดียว และก็ไม่มีประโยชน์มากนัก ผมไม่ได้ประณามนะ ประโยชน์ไม่มากเพียงแต่ว่าเขาคิดแปลก คิดมีลักษณะปัจเจกสูง มันเลยโดดเด่น
มหากาพย์นั้นเกื้อกูลแก่คนทุกรุ่นทั้งวันนี้และวันหน้า เว้นไว้แต่ไม่เปิดใจรับ เป็นการปฏิเสธสื่อ เช่นเดียวกับเรื่องภพชาติ เมื่อเราไม่เชื่อมันก็ไม่มีประโยชน์กับเรา เราปิดประตูตาย มหากาพย์นั้นเป็นมิตรกับชนทุกชั้น เป็นความหวังเป็นการบำบัด ปลอบประโลม ปลอบโยน ให้คนที่กำลังประสบชะตากรรมทุกข์ยาก เชื่อว่าวันนี้พระเจ้าจะช่วยเรา นี่คือบทบาทของมหากาพย์หรือนิทานเทพนิยายแต่ครั้งโบราณ
บทกวีอันไพเราะลึกซึ้งงดงามมีส่วนสร้างสรรค์อารยธรรมนั้น มีมากมายก่ายกองทั้งซีกโลกตะวันออกและตะวันตก บทประพันธ์ที่สรรเสริญพระเจ้าก็ดี บทกวีที่วาลมิกิก็ดี โฮเมอร์ก็ดี รจนาขึ้นก็เป็นการตอบสนองต่อศรัทธาในห้วงลึกของชีวิตของเขาต่อพระเจ้า สิ่งศักดิ์สิทธิ์อันสูงสุดที่เขาเชื่อ เมื่อขาดมหากาพย์แล้วอะไรเกิดขึ้น
เมื่อสายสัมพันธ์ตรงนี้ไม่มี ผมว่าโลกนี้ว้าเหว่แล้ว การขาดสะบั้นลงของสื่อภูมิปัญญาจากอนุชนถึงอนุชนนี้เกิดขึ้น
ถ้าไม่มีศรัทธาแล้วมันลำบาก ผมว่าลำบากแล้ว จิตเกิดการปฏิเสธขึ้นมา ถ้อยคำจะไม่สามารถสื่อได้เลย
โลกเมื่อขาดมหากาพย์สายสัมพันธ์ของชุมชนขาดสะบั้นลง ความสุขอันมากมาย ความเลื่อมใส ความคารวะต่อมนุษย์ในทุก ๆ เรื่อง ต่อผู้มีปัญญาในทุกยุคทุกสมัยขาดลง เราไม่อาจเชื่อได้สนิทใจว่าพระพุทธเจ้านั้น ฉลาด รอบรู้ เป็นสัพพัญญูจริง ๆคนรุ่นใหม่อาจจะไม่เชื่อ ผมเชื่ออย่างนั้น แต่ว่าคนรุ่นใหม่อยู่ในโลกของเทคโนโลยี มีคอมพิวเตอร์เป็นพระเจ้า กุมข้อมูลไว้มากมาย แต่หัวใจน้ำใจอาจว่างเปล่าได้
การเอามาตรฐาน (Standard) ของไฮเทคมาวัดภูมิปัญญานั้นผิดไป การที่มนุษย์คนหนึ่งรู้จักเอาเส้นไหมมาทอเป็นเส้นใยผ้านั้น ภูมิปัญญานั้นไม่ได้ด้อยไปกว่าการค้นพบนิวเคลียร์เลย คือการค้นพบภาวะสร้างสรรค์ใหม่ ๆ ในอารยธรรมของมนุษย์ แต่ละก้าวย่างมันทัดเทียมกัน อย่างการค้นพบน้ำพริกสักถ้วยหนึ่งก็ยิ่งใหญ่ และมันอยู่ต่อมาจนทุกวันนี้ หรือพบการทำรองเท้า จินตนาการอย่างแม่นยำ และนำไปสู่การสร้างสิ่งดีให้ชีวิตสะดวกสบายขึ้น หรือให้เจริญขึ้นโดยภาพรวมก็ทัดเทียมกัน
อย่างในแง่อัจฉริยภาพของผู้สร้างมหากาพย์ อัจฉริยภาพของเขาเป็นการอุทิศให้กับมนุษยชาติทั้งมวล เขาไม่ได้คิดเขียนเพื่อให้ตีพิมพ์หนังสือ เขาต้องลงทุนจดจารทีเดียว หรือให้ลูกศิษย์ท่องเอาไว้ มหากาพย์จึงเป็นแหล่งบรรจุสรรพวิทยาที่มีค่า มหากาพย์เป็นอุทยาน สวนพฤกษชาติของสรรพวิทยานานาประการ สวนพฤกษชาติที่รวบรวมพันธุ์ไม้ดึกดำบรรพ์ไว้ด้วย
มหากาพย์ได้สะท้อนอารมณ์วิจิตรอลังการของภาพป่าดึกดำบรรพ์ในมหาภารตยุทธ์ หลังเสร็จศึกครองเมืองแล้ว พี่น้องปานฑพก็ออกเดินทางลาจากความเป็นกษัตริย์ไปเป็นฤๅษี เดินเข้าป่าลึกเข้าไปทุกที ไปบำเพ็ญพรต ผ่านเข้าไปในป่ากนกวัน ป่าที่ไร้แสงเดือน แสงดาว ป่ามืดทึบเหมือนอุโมงค์ แล้วไปลุอีกที่ บรรลุเฉพาะพระพักตร์ของพระผู้เป็นเจ้าบนสรวงสวรรค์
แล้วทันใดนั้นเห็นอริราชศัตรูคือทุรโยธน์ คู่อริซึ่งตัวเองฆ่าในโลกมนุษย์แล้ว ยืนอยู่ก่อนหน้านั้นแล้ว ทำความงุนงงกับยุทธิษเฐียรมาก อะไรกันนี่!เขาเป็นฝ่ายดีฝ่ายกุศล ส่วนทุรโยธน์เป็นตัวเลวร้าย แต่ทำไมตัวเลวร้ายเข้าสู่สรวงสวรรค์ก่อนตัวละครตัวดี แล้วปรากฏต่อหน้าพระพักตร์ของพระผู้เป็นเจ้าด้วย ก็กำลังนึกออกถึงคำสอนของเหว่ยหลาง ของเซ็น ของจีนบอกว่า “ถ้าท่านปฏิบัติเซ็นจริง ๆ นั้น ท่านต้องไม่ดูแคลนผู้มาใหม่ว่าไม่รู้อะไร”
เรื่องญาณพิเศษ เกิดกับใครก็ได้ ที่ไหนก็ได้ ไม่เฉพาะคนดีหรือคนเลว อย่างองคุลิมาล ในประวัติศาสตร์ของพุทธศาสนาไม่มีใครฆ่าคนเท่าองคุลิมาล แต่พบพระพุทธเจ้าท่านรู้ฉับพลัน การบรรลุธรรมชั้นสูงไม่อยู่ในวิสัยของความอยากของมนุษย์ ไม่อยู่ในมาตรฐานของมนุษย์ ไม่อยู่ในจินตนาการเป็นดีเป็นชั่วเยี่ยงมนุษย์ ว่ามันเป็นเองของธรรมชาติแล้วไม่มีใครหยุดยั้งได้
มหากาพย์มหาภารตยุทธ์ โดยเฉพาะฉากนี้ได้แสดงมติที่ลุ่มลึกไว้ในรูปปริศนาเช่นนี้ ถ้าจะพูดว่าเบื้องหน้าพระพักตร์พระผู้เป็นเจ้า ดีชั่วไม่มี นี่คือคำสอนของพระพุทธเจ้าเหมือนกัน เหนือดีเหนือชั่ว ชำระจิตให้อยู่เหนือบุญ เหนือบาป ความรู้สึกส่วนตัวของผมต่อมหากาพย์ไม่ว่า กิลกาเมศ โอดิสซี อีเลียด มหาภารตยุทธ์ก็ดี รามายณะก็ดี เป็นสิ่งที่หอมหวานน่าลิ้มน่ากินที่สุด เหมือนผลไม้วิเศษ
จริงอยู่มันไม่ใช่อาหารหลัก แต่การกินผลไม้นี่มันช่วยให้ชีวิตชุ่มชื่นขึ้นไม่น้อย กลิ่นหอมมันมี จริง ๆ กลิ่นหอมไม่จำเป็น แต่การกินผลไม้มีกลิ่นหอมหวาน ผมว่ามันสดชื่นดี
เมื่ออ่านมหากาพย์หรือเข้าไปสัมผัสมหากาพย์แล้ว เราพบสายธารกว้างใหญ่ของมนุษยชาติ ดูเหมือนว่ามนุษย์แม้จะต่างเผ่าพันธุ์ ต่างวัฒนธรรมแต่ดูเหมือนเดินทาง ๆ เดียวกัน อย่างปกรณัมของกรีกโบราณ อิคารัสคิดจะบินให้ถึงดวงอาทิตย์ก็สร้างปีกแล้วเอาขี้ผึ้งติดปีกโบยบินเข้าไป ยิ่งเข้าใกล้ดวงอาทิตย์แห่งความจริงแท้เท่าไหร่ ก็ละลายตัวมันเองตกกลับมาบนมหาสมุทร ซึ่งเป็นใบหน้าของตัวเอง
ปรัมปราคติสั้น ๆ ได้รวบรวมเส้นทางด้านในของมนุษย์ไว้หมดสิ้น ถ้าเราเข้าใจความจริง ตัวตนของเราจะดับ เราจะสิ้นสุดความทะเยอทะยานเท่านั้น ยิ่งใกล้ยิ่งสิ้น และในที่สุด ผลบั้นปลายก็จะตกกลับมาที่ใบหน้าแท้และดั้งเดิมของเราเอง เข้าสู่เนื้อแท้ดั้งเดิมของเรา เท่ากับว่าเราไม่ได้บรรลุถึงสรวงสวรรค์วิมานอะไรที่ไหน เป็นนิยายที่ดีมาก สั้นแต่กินความลึก
เข้าสู่คติของเราแต่ดั้งเดิมคือ แท้ที่จริงจุดหมายปลายทางที่อยู่ในห้วงของจินตนาการนั้นเป็นภาพมายา ได้อาศัยภาพมายาเหล่านั้นดึงดูดให้ฟันฝ่าจนไปถึงความจริง ซึ่งไม่มีอะไรต้านได้ ถ้าอิคารัสไม่มีความทะเยอทะยานก็จะไม่รู้จักตัวเอง อย่างเราได้ยินเรื่องการบรรลุธรรมของพระพุทธเจ้า เรากระเหี้ยนกระหือที่จะไปให้เหมือนพระองค์ท่าน แต่ในที่สุดเราก็ตกกลับมาสู่ตัวเราเอง
การแบ่งแยกเป็นนิกายนั้นนิกายนี้ ศาสนานั้นศาสนานี้ สัญลักษณ์นั้นสัญลักษณ์นี้ อาจารย์นั้นนี้ ผมว่าเป็นภาพมายาให้ยึดติด ไม่ว่าเทคนิคใดของสำนักใด มันจบที่ตัวเรา เราอาจจะเริ่มต้นที่คนอื่นจริง แต่นั้นไม่ใช่จุดหมายปลายทางของเรา เราไม่อาจเป็นของสำนักใดได้ มากไปกว่านั้นเราไม่อาจเป็นของลัทธินิกายศาสนาไหนได้ ผมรู้สึกอย่างนั้นจริง ๆ รู้สึกจริง ๆ ว่าเรามีคราบาอาจารย์ผู้แนะนำกว้าง ๆให้เรา จุดหมายปลายทางหรือจุดสุดท้ายจริง ๆ เราต้องพึ่งตัวเอง
สำหรับชาวพุทธ ว่าโดยเฉพาะแล้ว การเอาตัวรอดเป็นไปไม่ได้จากมหากาพย์ มหากาพย์เป็นเครื่องมือได้ แต่ไม่ใช่การเดินทาง การเจริญสติสติปัฏฐาน ๔ นั้นแหละคือการก้าวเดินไปในวิถีทางเพื่อการสิ้นสุดความทุกข์และความไม่รู้ทั้งปวง
บทสนทนาอาจารย์เขมานันทะ (โกวิท อเนกชัย) กับสหายวัยเยาว์
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
