"สติปัฏฐาน ๔ ในอานาปานสติ ๑๖ ขั้น
และมหาสติปัฏฐานสูตร "
" ... เป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการพัฒนาสติ
ปลุกการตื่นรู้ขึ้นมา
ในฐานกายพระองค์ก็แจกแจงไว้หลายอย่าง
เช่น ในเรื่องของลมหายใจ
ลมหายใจก็เป็นกายอันหนึ่ง
ถ้าใช้ลมหายใจเป็นอุปกรณ์ในการฝึกเป็นหลัก
ก็เรียกว่า อานาปานสติ
ก็คือการระลึกรู้ถึงลมหายใจ
เพื่อปลุกการตื่นรู้ขึ้นมา
อริยาบถใหญ่
กายที่นิ่ง ที่ยืน ที่เดิน ที่นอน
ตั้งกายไว้อย่างไรก็รู้กายนั้น ๆ
หมวดสัมปชัญญะ
ทำความรู้สึกตัวขึ้นมาอยู่เนือง ๆ
แล้วก็มีในเรื่องของ
การพิจารณากาย แยกเป็นอวัยวะต่าง ๆ
เนื้อ หนัง เอ็น กระดูก
ตับ ไต ไส้พุง น้ำเลือด น้ำหนองต่าง ๆ
พอพิจารณาแยกเป็นส่วน ๆ จะพบว่า
อวัยวะแต่ละส่วน
มันเต็มไปด้วยความไม่สะอาดนั่นเอง
น้ำเลือด น้ำเหลือง น้ำหนองต่าง ๆ
อันนี้ก็เป็นหมวดหนึ่งที่อยู่ในกายเช่นกัน
หรือว่าพิจารณาเรื่องของความเป็นซากศพ
ถ้ากายมันต้องตายลง
ไม่มีลมหล่อเลี้ยงแล้ว
มันก็จะเริ่มกลายเป็นซากศพขึ้นอืด
น้ำเลือด น้ำเหลือง น้ำหนองไหลต่าง ๆ
ก็เป็นหมวดหนึ่ง
หรือพิจารณาโดยความเป็นธาตุ
ร่างกายก็ประกอบด้วยธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ
เช่น อวัยวะประกอบด้วยธาตุดิน หัวใจ ตับ ไต
ธาตุน้ำ ก็น้ำเลือด น้ำเหลือง น้ำหนอง
ธาตุลม ธาตุไฟต่าง ๆ
ก็มาประกอบขึ้นมาเป็นร่างกาย เป็นชีวิตขึ้นมา
ก็มีหมวดต่าง ๆ แต่รวมแล้วก็คือ
รวมอยู่ในหมวดของกายนั่นเอง
ไม่ว่าเราจะเลือดหมวดใดก็ตาม
ให้รู้ไว้
พอฝึกไปจนสติมีกำลัง
ก็จะเกิดสิ่งที่เรียกว่า "สติเต็มฐาน"
ก็คือจะรู้กายขึ้นมาได้ทั้งกายนั่นแหละ
แม้ว่าบางท่านจะเริ่มจากลมหายใจก็ตาม
ให้รู้ว่าพอฝึกถึงจุดหนึ่ง
มันก็จะส่งขึ้นมารู้กายได้ทั้งกาย
ที่พระองค์เรียกว่า รู้กองลมทั้งกอง
หรือ รู้กายทั้งกายนั่นแหละ
เพราะฉะนั้น เบื้องต้น
เราจะเริ่มจากส่วนใดของกายก็ตาม
ฝึกไปถึงจุดหนึ่ง มันจะรู้สึกขึ้นมาได้ทั้งตัวเลย
เรียกว่า สติมันเต็มฐาน
เมื่อรู้สึกได้ทั้งตัว ใจก็จะมีความนิ่ง
เริ่มเห็นการทำงานของจิตใจได้ด้วย
ความรู้สึกนึกคิดปรุงแต่งต่าง ๆ
หรือ จิตที่แวบไป
พอฝึกอยู่ที่ฐานกายได้ดี
ก็จะเริ่มเข้าสู่ฐานเวทนาขึ้นมาได้เอง
โดยธรรมชาติ
ฐานเวทนาก็จะเป็นเรื่องของสภาวะ
ของอาการปีติต่าง ๆ
หรือความรู้สึกตัวในชั้นของเวทนา
เกี่ยวกับมวลพลังงานต่าง ๆ
ถ้าอยู่กับความรู้สึกตัว
จนเกิดความรู้สึกตัวทั่วพร้อมได้ดี
จะพบว่าใจมันนิ่งตั้งมั่นขึ้นมา
ฝึกไปเรื่อย ๆ
มันก็จะส่งเข้าสู่ฐานของจิต
เกิดความตั้งมั่นตื่นรู้ขึ้นมา
ฐานของจิต ใจมันจะนิ่ง
จิตมันไม่ส่งออกนั่นเอง
ใจมันก็จะนิ่งตั้งมั่นขึ้นมา
เมื่ออยู่กับความตื่นรู้ได้ดี
มันก็จะสามารถยกจิตขึ้นสู่วิปัสสนาญานได้
เข้าสู่ฐานของธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน
ธรรมทั้งหลายก็จะปรากฏตามความเป็นจริง
นี่คือว่าโดยลำดับสภาวธรรมที่เกิดขึ้นทั้ง 4 ฐาน
ตรงนี้จะตรงกับในอานาปานสติสูตร 16 ขั้น
ที่พระองค์แบ่งไว้ 16 ขั้น
หายใจให้เป็นสติปัฏฐาน ๔
4 ขั้นแรกก็จะอยู่ในฐานของกาย
4 ขั้นต่อมาอยู่ในฐานของเวทนา
4 ขั้นต่อมาอยู่ในฐานของจิต
4 ขั้นสุดท้าย ซึ่งเป็นระดับวิปัสสนาญาน
อยู่ในขั้นของธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน
นี่คือว่าโดยลำดับระดับสภาวธรรม
...
แต่ในหมวดของมหาสติปัฏฐานสูตร
พระองค์จะแจกแจง
เป็นเหมือนประตูเมืองทั้ง 4 ด้าน กำแพงเมืองทั้ง 4 ทิศ
ทิศหนึ่งก็ฐานกาย ฐานเวทนา ฐานจิต ฐานธรรม
แล้วก็เข้าสู่ระดับสภาวธรรมในระดับสัมมาสมาธิ
จิตตั้งมั่น แล้วก็ยกจิตขึ้นสู่วิปัสสนาญาน
ก็จะมีอยู่ 2 ลักษณะเช่นกัน
แต่ก็เป็น 4 ฐานทั้งคู่
ฐานกาย ฐานเวทนา ฐานจิต และก็ฐานธรรม
...
จิตอยู่กับฐานใด สติมันก็ครองฐานนั้น
อยู่ฐานกาย สติก็ครองฐานกาย
พรากจากฐานกาย ก็เข้าสู่ฐานเวทนา
อยู่ฐานเวทนา สติก็ครองฐานเวทนา
จะรู้สึกได้ว่า เรารู้สึกตัวได้ทั้งตัว
พรากจากฐานเวทนา เข้าสู่ฐานของจิต
สติก็ครองฐานจิต
เวลาเข้าถึงฐานจิต
เราจะพบว่ากายนี้ไม่ใช่เราแล้ว
เพราะว่ามันวางฐานกาย
จิตไม่ได้ไปครองฐานกาย ครองฐานจิตอยู่
มันจะเกิดการแยกขันธ์ชั้นต้น
ที่เรียกว่า แยกกายแยกจิต นั่นแหละ
บางคนเดินจะรู้สึกว่า
กายมันเป็นเหมือนเป็นหุ่นยนต์
เป็นส่วนหนึ่ง แต่ใจรู้อยู่นั่นเอง
เพราะว่าจิตไม่ได้ไปยึดไปครองฐานกายแล้ว
อยู่ที่ฐานจิต
มันจะรู้สึกว่าร่างกายมันไม่ใช่เราแล้ว
มันเป็นเหมือนหุ่นยนต์
มันเป็นเหมือนสิ่ง ๆ หนึ่งที่เคลื่อนไปนั่นเอง
จิตมันครองอะไร
มันก็จะอยู่กับสิ่งนั้นนั่นแหละ
แล้วเมื่อสามารถยกจิตขึ้นสู่วิปัสสนาญาน
จิตมันจะกลายเป็นเบิกบาน กว้าง รับรู้ที่กว้าง
ฐานทั้ง 4 กาย เวทนา จิต ธรรม
ก็จะกลายเป็นเพียงสิ่งที่ถูกรู้
เกิดการรู้เห็นตามความเป็นจริงต่าง ๆ
ตรงนี้เราเรียนรู้ได้ ก็ค่อย ๆ ฝึกไป
พอเข้าถึงสภาวธรรมในแต่ละระดับ
เราก็จะเข้าใจสภาวะที่เกิดขึ้นนั่นเอง ... "
.
ธรรมบรรยาย โดย
พระมหาวรพรต กิตฺติวโร
ภาพสรุปเส้นทาง
อ้างอิง :
หายใจให้เป็นสติปัฏฐาน ๔
สติปัฏฐานฉบับการ์ตูน
Photo by : Unsplash , Duenjit
- 3
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
