"ธัมมจักกัปปวัตนสูตร"
คือการเทศนาธรรมครั้งแรกให้กับปัญจวัคคีย์
เป็นครั้งแรกที่พระรัตนตรัยครบองค์
คือ พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์
เพราะในครั้งนั้นท่านอัญญาโกณฑัญญะ
ได้บรรลุเป็นพระโสดาบัน
และมีการบวชพระภิกษุสงฆ์เป็นครั้งแรก
ข้อสังเกต : ในการตรัสเทศนาครั้งแรก
พระองค์ได้ประกาศทางสุดโต่งสองสาย
ที่บรรพชิตไม่ควรเสพ
ไม่ใช่ข้อปฏิบัติของพระอริยเจ้า
ทางหนึ่งคือ การพัวพันอยู่ด้วยความใคร่ในกามทั้งหลาย
อีกทางหนึ่งคือ การทรมานตนให้ลำบาก
จากนั้นได้ประกาศข้อปฏิบัติที่พระองค์ได้ตรัสรู้
คือ ข้อปฏิบัติเป็นทางสายกลาง
ได้แก่ อริยมรรคมีองค์ 8
เป็นข้อปฏิบัติที่ตถาคตได้ตรัสรู้เฉพาะแล้ว
เป็นเครื่องกระทำให้เกิดจักษุ
เป็นเครื่องกระทำให้เกิดญาน
เพื่อความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความรู้พร้อม
เป็นไปเพื่อนิพพาน
พระองค์ประกาศอริยมรรคมีองค์ 8
ก่อนจะประกาศอริยสัจ 4
จากนั้นประกาศว่าอริยสัจ 4
คือ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค เป็นอย่างไร
กิจที่ควรกระทำต่ออริยสัจ 4 คืออะไร
และพระองค์ได้กระทำกิจในอริยสัจ 4 ครบถ้วนแล้ว
ตรงนี้คือปริวัฏฏ์ 3 มี อาการ 12
ปริวัฏฏ์ 3 คือ อริยสัจ 4 เป็นอย่างไร 1
กิจที่ควรกระทำในอริยสัจ 4 คืออะไร 1
กระทำกิจในอริยสัจ 4 ลุล่วงแล้ว 1
รวมเป็น 3 * 4 = 12
เมื่อปัญญาเครื่องรู้เห็นตามที่เป็นจริง
มีปริวัฏฏ์ 3 มีอาการ 12 ในอริยสัจทั้งสี่
เป็นของบริสุทธิ์หมดจดด้วยดี
ท่านจึงประกาศว่าท่านได้ตรัสรู้พร้อมเฉพาะแล้ว
ซึ่งอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาน
.
ในทางปฏิบัติ
ในฐานะที่เป็นผู้เจริญรอยตามพระองค์
จึงต้องปฏิบัติตามธรรมที่พระองค์ได้ประกาศไปตามลำดับ
จึงจะสามารถตรัสรู้ธรรมตามพระองค์ได้
เมื่อเจริญอริมรรคมีองค์ 8 อย่างสมบูรณ์แล้ว
จึงจะเกิดการรู้แจ้งอริยสัจ 4
ไม่รู้จักทุกข์ จะไม่รู้ว่าสุขที่แท้จริงคืออะไร
ขณะที่กำหนดรู้ทุกข์อย่างแจ่มแจ้ง
ขณะนั้นละเหตุแห่งทุกข์แล้ว
ขณะนั้นได้ทำให้แจ้งซึ่งนิโรธแล้ว
ขณะนั้นมรรคได้เกิดมีแล้ว
ทั้งหมดเกิดในขณะเดียวกัน
ดังนั้น สิ่งที่ส่วนใหญ่ครูบาอาจารย์ท่านเน้นย้ำ
คือ การเจริญอริยมรรคมีองค์ 8 (ศีล สมาธิ ปัญญา)