Amor fati : ปรัชญาโอบรับความทุกข์
Blockdit Originals ซีรีส์บทความพิเศษ
(คำเตือน : สองย่อหน้าแรกมีสปอยเลอร์หนังเรื่อง Arrival)
ในภาพยนตร์เรื่อง Arrival ตัวละครหลัก 'ดร. หลุยส์ แบงส์' เผชิญหน้ากับสิ่งทรงภูมิปัญญาต่างดาว ด้วยการเชื่อมกันด้วยพลังบางอย่าง เธอสามารถมองเห็นอนาคตของชีวิตเธอ เธอจะพบชะตากรรมร้ายแรงบางอย่างที่เป็นโศกนาฏกรรม แต่มันก็เป็นชีวิตที่มีความสุขเช่นกัน
เนื่องจากอนาคตของเธอยังไม่เกิดขึ้น เธอยังสามารถเลือกได้ว่าจะไปตามเส้นทางชีวิตที่เห็นหรือไม่ และเธอก็เลือกทางสายที่เป็นอยู่โดยไม่แก้ไขอะไร
หากเราอยู่ในสถานการณ์ที่สามารถเลือกได้ เราจะเลือกอนาคตของเราแบบไหน อนาคตที่มีแต่เรื่องดี หรืออนาคตที่มีสุขกับทุกข์ปนกัน
ในทำนองเดียวกัน หากเราสามารถเดินทางย้อนเวลากลับไปในอดีต เราจะแก้ไขปรับปรุงหรือไม่? บางทีเราอาจลบด้านไม่ดีออกให้หมด เหลือแต่ด้านดี ทำให้เป็นชีวิตที่มีแต่ความสุข? เราจะเลือกทางนั้นไหม?
เราทุกคนมีชีวิตที่มีทั้งสุขและทุกข์ปนกัน เรามักได้รับการสอนหรือแสดงให้เห็นว่าความทุกข์คือสิ่งที่น่ารังเกียจ ควรหนีให้ห่างไกล
นั่นขึ้นอยู่ว่าเรามองความทุกข์อย่างไร คือสิ่งที่ต้องหนี หรือสิ่งที่เราโอบรับ?
โอบรับความทุกข์? ล้อเล่นหรือเปล่า?
แนวคิดโอบรับความทุกข์ไม่ใช่คอนเส็ปต์ใหม่ และไม่ใช่ของใหม่ มันมีมาตั้งแต่กรีกโบราณ ภาษาละตินว่า amor fati แปลตรงตัวว่า รักชะตากรรม หรือรักชะตาของตนเอง
เอพิคทีตัส (Epictetus) นักปรัชญากรีกพูดถึงแนวคิดนี้ นอกจากนี้ก็ยังปรากฏในงานเขียนของจักรพรรดิโรมัน มาร์คัส ออรีลิอัส (Marcus Aurelius) แม้จะไม่ได้ใช้คำนี้ตรงๆ
เอพิคทีตัสเกิดมาเป็นทาส แต่กลายเป็นนักปรัชญา เขาเห็นว่าสิ่งต่างภายนอกอยู่เหนือการควบคุมของเรา เราจึงควรยอมรับอย่างสงบ แต่เราก็รับผิดชอบต่อชีวิตของเราเอง
เอพิคทีตัสเขียนว่า "จงอย่าแสวงหาทางที่สิ่งต่างๆ เกิดขึ้นอย่างที่ท่านต้องการ แต่จงหวังว่าสิ่งต่างๆ เกิดขึ้นตามทางของมัน แล้วท่านจะเป็นสุข"
amor fati จึงเป็นทัศนคติอย่างหนึ่งในการมองชีวิต มองว่าทุกอย่างที่เกิดขึ้นในชีวิตเรา ทั้งสุขและทุกข์ เป็นสิ่งที่ดีแล้ว จึงโอบรับได้
ผ่านไปราวสองพันปี ก็มีนักปรัชญาสมัยใหม่ในศตวรรษที่ 19 ฟรีดริค นีทเช่ สานต่อแนวคิด amor fati
นีทเช่เป็นนักปรัชญาชาวเยอรมัน อายุ 24 ก็ได้รับเสนอตำแหน่งศาสตราจารย์ แต่เลือกบินเดี่ยว สุขภาพของเขาไม่ดีตลอดชีวิต และมีปัญหาทางจิต เขาตายตอนอายุเพียง 55
นีทเช่มีวิธีคิดและมุมมองที่สวนทางกับขนบ เขาเขียนว่า "ฉันเชื่อในชีวิต ร่างกาย ความคิดสร้างสรรค์ และความจริงของโลกใบที่เราอาศัยอยู่ มากกว่าที่จะเป็นชีวิตในโลกอื่นใด"
เอพิคทีตัส
นีทเช่กล้าคิดย้อนขนบ แม้แต่กับศาสนา "ความคิดหลักของผมคือความกล้าที่จะตั้งคำถามต่อลัทธิความเชื่อทุกชนิด" ดังที่เขาเขียนว่า 'พระเจ้าตายแล้ว' ในเรื่อง The Gay Science
ชีวิตนีทเช่เต็มไปด้วยอุปสรรคและความล้มเหลว ปัญหาครอบครัว ปัญหางาน ขายหนังสือไม่ได้ บางครั้งต้องขอเงินจากเพื่อน ถูกผู้หญิงที่ชอบปฏิเสธ ฯลฯ
นีทเช่อาจคิดว่า ชีวิตเขาจะดีกว่านี้ไหมถ้าเขาเกิดที่ฝรั่งเศส ถ้าเขายังทำงานด้านวิชาการ ถ้าเขาเขียนหนังสือที่อ่านง่ายกว่านี้ ฯลฯ
แต่ตรงกันข้าม เขาเลือกที่จะโอบรับชีวิตที่ไม่ค่อยโสภาของเขา
ในเมื่อชีวิตของเขาไม่โสภาแต่อย่างไร ทำไมจึงบอกว่าอยากใช้ชีวิตแบบเดิมไปชั่วนิรันดร์
แน่ละ เขามิได้เป็นพวกชอบทำร้ายตัวเอง แต่เขาเชื่อว่าการยอมรับสิ่งดีและไม่ดีในชีวิตน่าจะถูกกว่า และเราก็ควรมองว่าทั้งสองอย่างนี้ไม่สามารถหลุดจากกันได้ นี่ปรากฏในงานเขียนเรื่อง The Gay Science ว่า "มีแต่ความเจ็บปวดสาหัสจึงปลดปล่อยจิตวิญญาณเป็นอิสระ ข้าฯสงสัยว่าความเจ็บปวดนั้นทำให้เราดีขึ้น แต่ข้าฯรู้ว่ามันทำให้เราลึกซึ้งมากขึ้น"
ฟรีดริค นีทเช่
ในฤดูร้อนปี 1882 เขาเขียนจดหมายถึงเพื่อนคนหนึ่ง บอกว่า เขาเริ่มยอมรับความคิดนี้เพื่อที่จะป้องกันเขาจากความทุกข์
"ฉันกำลังอยู่ในอารมณ์ 'จำนนต่อพระเจ้า' ว่าทุกอย่างถูกกำหนดมาแล้ว - ที่ฉันเรียกว่า amor fati มากจนฉันยินยอมเข้าไปในปากสิงโต"
เขาเห็นว่าแนวคิด amor fati เป็นเครื่องมือที่ช่วยเขาพ้นทุกข์ (ในระดับหนึ่ง) และมีแรงฟันฝ่าชีวิตต่อไป โดยไม่บ้าไปเสียก่อน
แต่สาระของ amor fati ไปไกลกว่าการปลอบโยน หากคือการยอมรับจริงๆ
เขามอง amor fati ว่าคือการยอมรับทุกสิ่งที่เกิดขึ้นในชีวิต
คนที่เดินตามวิถี amor fati ยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้น โดยไม่พยายามหนีอดีตหรือลบอดีต ยอมรับสิ่งดีและเลวร้าย ความผิดพลาด ด้วยพลังใจ
มันคือแนวคิดที่ปฏิเสธที่จะเสียใจเรื่องที่เกิดขึ้นกับตนเองในชีวิต
เขาใช้คำว่า eternal recurrence (การเกิดซ้ำนิรันดร์) คือความปรารถนามีชีวิตอยู่เหมือนเดิมทั้งชาติ ซ้ำชั่วนิรันดร์
ใน The Gay Science ซึ่งเขียนตอนที่ชีวิตของเขาเหนื่อยยากลำบาก นีทเช่เขียนว่า "ฉันต้องการเรียนรู้มากขึ้นและมากขึ้นเพื่อที่จะมองเห็นความสวยงามที่ควรมีของสิ่งต่างๆ แล้วฉันจะเป็นคนที่สร้างสิ่งสวยงาม amor fati จะเป็นความรักของฉันจากนี้ไป ฉันมิต้องการรบกับสิ่งน่าเกลียด ฉันไม่ต้องการกล่าวหา ฉันไม่แม้แต่ต้องการกล่าวหาคนที่กล่าวหา การมองไปทางอื่นจะเป็นการปฏิเสธเดียวของฉัน และทั้งหมดนี้ วันหนึ่งฉันจะปรารถนาจะเป็นคนที่ไม่แย้งใคร"
ความหมายคือจงยอมรับความจริงที่เกิดขึ้น และโอบรับมัน
นีทเช่เขียนในหนังสือเรื่อง Ecce Homo ว่า สูตรของฉันสำหรับความยิ่งใหญ่ในมนุษย์คือ amor fati ซึ่งคนคนหนึ่งไม่ต้องการที่จะแตกต่าง ไม่ไปข้างหน้า ไม่ถอยหลัง ไม่ในนิรันดร์ ไม่เพียงทนสิ่งที่จำเป็น ไม่ปกปิดมัน แต่รักมัน
มีคำกล่าวว่า อะไรที่เกิดขึ้นย่อมเป็นสิ่งดี
นี่อาจฟังดูเหมือนคำปลอบใจ เช่นที่คนไทยโบราณชอบพูดเมื่อเกิดเรื่องร้ายว่า "ถือว่าฟาดเคราะห์ก็แล้วกัน" หรือ "ชดใช้กรรม"
ในทัศนคติแบบ amor fati เรายอมรับว่าเรื่องมันเกิดอย่างนี้เพราะไม่สามารถเกิดอย่างอื่น เราไม่สามารถแก้มันได้
นีทเช่ไม่ได้บอกว่าเราควรทนทุกข์ แต่ยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้น เพราะชีวิตมิได้มีแค่ความทุกข์ มันมีความสุขด้วย ดีกับไม่ดีมาด้วยกัน
พูดง่ายๆ คือ ส่วนดีเพียงเล็กน้อยก็เป็นเหตุผลพอสำหรับการดำรงอยู่ของส่วนเลวร้ายนิรันดร์
ปรัชญาของนีทเช่นี้ก็คล้ายกับปรัชญา Absurdism ของ อัลแบร์ กามูส์
กามูส์เห็นคล้ายกับนีทเช่ที่ยอมรับชะตากรรมว่าเป็นแกนหลักของชีวิต ความสุขเป็นไปได้เมื่อเรายอมรับความไร้ความหมายหรือไร้สาระของการดำรงอยู่ของเรา
กามูส์กล่าวว่า "ความมุ่งมั่นที่จะมีชีวิตอยู่โดยไม่ปฏิเสธอะไรก็ตามในชีวิต เป็นคุณธรรมที่ผมยกย่องมากที่สุดในโลก"
กามูส์เห็นว่าทางที่ดีที่สุดน่าจะเป็นการอยู่กับชีวิตที่เป็นอยู่ โดยไม่ต้องไปยึดเกาะลัทธิความเชื่อใด หนทางอื่นๆ เป็นเรื่องไร้สาระ
อัลแบร์ กามูส์
ใช้ชีวิตโดยเริ่มที่ยอมรับชีวิต ยอมรับความไร้สาระแห่งชีวิต ยอมรับว่าชีวิตไม่มีสาระ ไม่มีความหมาย
มุมมองของแนวคิด amor fati การเอาชนะอุปสรรคอาจเริ่มที่การยอมรับ
เมื่อยอมรับโลกที่เป็นอยู่ ก็จะเป็นอิสระ แล้วจึงสามารถใช้ชีวิตอย่างเต็มที่
ทุกข์เป็นส่วนหนึ่งของโลก
จะว่าไปแล้ว Absurdism ก็คืออีกมุมหนึ่งของ amor fati
ตัวอย่างหนึ่งที่กามูส์มักยกมาประกอบคือตำนานกรีกของซิซีฟัส (Sisyphus) กษัตริย์แห่งเอพไฟรา พระองค์โกงความตายสองครั้ง จึงต้องคำสาปลงโทษให้เข็นก้อนหินใหญ่ขึ้นภูเขา แต่จะทำไม่สำเร็จเสมอ เพราะเมื่อเข็นหินใกล้ถึงยอด หินจะร่วงลงมาทุกครั้ง ต้องเข็นขึ้นไปใหม่ชั่วนิรันดร์
ชีวิตของซิซีฟัสย่อมไม่สนุก เพราะเห็นชัดว่าทุกข์ทรมานทั้งปีทั้งชาติ
แต่หากซิซีฟัสยอมรับ 'ชะตากรรม' นี้ มองว่าชีวิตก็เป็นอย่างนี้แหละ ชีวิตของเขาก็ไม่จำเป็นต้องทุกข์ บางทีระหว่างทางเข็นหิน เขาอาจมองทิวทัศน์งดงามและมีความสุขได้
บางครั้งการสัมผัสความงามของสิ่งต่างๆ เราก็ต้องมองโลกอย่างมีความงาม
เราสามารถรักชีวิตของเรา แม้มันไม่ดีนักตามมาตรฐาน แต่ท้ายที่สุดมันก็ขึ้นกับความพอใจ ความสุขคือความพอใจ พอใจเมื่อใดก็สุขเมื่อนั้น
เราอาจไม่ชอบทุกจุดทุกบททุกตอนในชีวิตของเรา แต่เราสามารถยอมรับได้ว่าชีวิตมีทั้งจุดดีและไม่ดี และบ่อยครั้งดีหรือไม่ดีเป็นสัมพัทธภาพ
ภาพยนตร์ดีเรื่องหนึ่งไม่ได้ดีเพราะมันมีแต่เนื้อเรื่องด้านสวยงาม ความสุข และแฮปปี้เอนดิง แต่มันประกอบด้วยฉากสุขและทุกข์คละเคล้ากัน
เราจะมีชีวิตที่ดีได้อย่างไร หากไม่เคยรู้รสความขมขื่น?
และนี่ต้องใช้พลังใจ
amor fati ก็คล้ายเพลง Que Sera, Sera (Whatever Will Be, Will Be) อะไรจะเกิดก็เกิด
มันก็คือการยอมรับสัจธรรม "Shit happens." (สิ่งเลวร้ายเกิดขึ้นได้เสมอ)
คนส่วนมากรับไม่ได้เมื่อเกิดเหตุร้ายหรือเคราะห์กรรม มักบ่นหรือตีโพยตีพาย
"ทำไมจึงเกิดขึ้นกับฉัน?"
"ทำไมฉันซวยอย่างนี้?"
"ชาติก่อนฉันทำกรรมอะไรไว้?"
ฯลฯ
และวลียอดฮิต "รู้งี้..."
รู้งี้ทำอย่างนั้นก็ดี รู้งี้ไม่ไปกับเขา รู้งี้ไม่แต่งงาน ฯลฯ แต่ใครเล่าจะสามารถกำหนดปัจจัยภายนอกได้?
เราไม่ยอมรับความจริง ลงท้ายด้วยเสียใจ ก่นด่า บ่น โทษคนนั้นคนนี้ โทษสิ่งนั้นสิ่งนี้ เราอยากย้อนเวลากลับไปแก้ไข
แต่ต่อให้เราสามารถแก้ไขอดีต ลบส่วนไม่ดีออกไป ในไทม์ไลน์ใหม่ เราก็อาจสร้างหรือประสบเรื่องทุกข์ในรูปใหม่เช่นกัน เพราะมันเป็นธรรมชาติของชีวิตที่ต้องมีสิ่งที่เรียกว่าความทุกข์
amor fati ไม่ใช่การยกธงขาวยอมแพ้ แล้วไม่ทำอะไร นั่นจะทำให้ชีวิตแย่กว่าเดิม แต่ amor fati คือการยอมรับก่อน แล้วเดินชีวิตต่อไป มันทำให้ทุกข์น้อยกว่าเดิม
เมื่อยอมรับก็ไม่ทุรนทุราย แล้วหาทางทำให้ชีวิตที่เหลือดีที่สุด
โอบรับความทุกข์มิใช่รักทุกข์ แต่เพราะเข้าใจทุกข์ ตรงกับที่สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ประยุทธ์ ปยุตฺโต) กล่าวว่า "ทุกอย่างในโลกนี้ แม้แต่เลวที่สุด ถ้ามองเป็น ก็เป็นประโยชน์ อย่างน้อยก็ได้ความรู้ ได้ความจริง"
- 102
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
