23 ต.ค. 2022 เวลา 12:26 • อาหาร
"บิรยานี: จาก 'กับซ่า' พ่อครัวเยเมนตะวันออกกลางถึง 'ข้าวบุหรี่' และ 'ข้าวอย่างเทศ' พ่อค้าเปอร์เซีย และ 'ข้าวหมกไก่' ไทยสยาม สีสันแห่งตะวันออก"
แรงบันดาลใจในการทำข้าวหมกไก่กระทะนี้เกิดขึ้นหลังได้ข้าว "บาสมาติ" (Basmati) จากมินิมาร์ทกลางกรุงกัวลาลัมเปอร์ ประเทศมาเลเซีย เมื่อสัปดาห์ก่อน เป็นข้าวสารเมล็ดยาวพันธ์ุพื้นเมืองของอินเดีย ตำราหุงข้าวหมกไก่ชาตินิยมหลายเล่มระบุตรงกันว่า ข้าวหมกไก่ที่ดีควรหุงด้วยข้าวบาสมาติ
1
ข้าวหมกไก่หุงจากข้าวบาสมาติ โรยหน้าด้วยหอมแดงทอดกรอบ จิ้มน้ำจิ้มเครื่องเขียว (พริกขี้หนูสวน ใบสะระแหน่) แกล้มอาจาด (แตงกวา พริกชี้ฟ้าเขียว)
ข้าวบาสมาติ (Basmati) ข้าวพันธุ์พื้นเมืองอินเดีย ในภาพเป็นข้าวบาสมาติที่มาเลเซียนำเข้าและแบ่งบรรจุ
ใช้เวลา 3 ชั่วโมงรวมวัตถุดิบ โขลกเครื่องเทศ เตรียมไก่ ซอยหอม เคี่ยวน้ำเชื่อมทำน้ำจิ้มและอาจาด อบไก่ หุงข้าว และดงข้าวได้ที่จนตักคำแรกเข้าปาก
หากใครสักคนคิดจะทำข้าวหมกไก่ หลายคนคงรู้ดีว่างานหนักที่สุดคือการตามหาเครื่องเทศสำหรับปรุงไก่ ปรุงอาจาด ทำน้ำจิ้ม และหุงข้าว ทั้งหมดที่ว่ามาจำนวนนิ้วมือที่มีไม่พอนับ
1
ดีที่ทุกวันนี้มีเครื่องเทศสำหรับปรุง "บิรยานี" (Biryani) รวมใส่มาในซองเดียวนำเข้าจากอินเดีย กล่องนี้ไปเจออยู่ในมินิมาร์ทห้างเซ็นทรัล เดาจากภายนอกคิดว่าเป็นผงป่น มาถึงครัวเปิดดูจึงเห็นว่ามีทั้งส่วนที่ป่น และส่วนที่เป็นดอก เป็นก้าน เป็นใบ เป็นชิ้น และเป็นเม็ด กลิ่นหอมฉุนชัดเจนจนได้ยิน "เพลงระบำแขก" แว่วผ่านโสต
เครื่องเทศ "Biryani" ชนิดซองสำเร็จรูปสำหรับปรุงข้าวหมกไก่นำเข้าจากอินเดีย
ว่ากันว่า "ข้าวหมกไก่" (บิรยานี) มีที่มาจาก “กับซ่า” (Kabsa) อาหารที่มีต้นกำเนิดในเยเมน ลักษณะเป็นข้าวกับเนื้อสัตว์ เช่น เนื้อแกะ แพะ และไก่ คำว่า “กับ” (Kab) ในภาษาอาหรับแปลว่า กดหรืออัด หมายถึงการอัดเครื่องปรุงทุกอย่างลงในหม้อใบเดียว นิยมใช้ข้าวบาสมาติ (Basmati) ของอินเดียที่ว่ามา
จำนวนเครื่องเทศที่ใช้ถ้าจะให้ไปเดินหาซื้อกันจริง ๆ จำได้ไม่หมดต้องจดไป ได้แก่ ใบกระวาน ลูกกระวาน กานพลู อบเชย ยี่หร่า หญ้าฝรั่น จันทน์เทศ (ลูกจันทน์) จันทน์แปดกลีบ (โป๊ยกั๊ก) มะนาวแห้ง พริกแห้ง พริกไทยดำ ลูกผักชี ขมิ้น กระเทียม หอมแดง ขิง และผักชีฝรั่ง
เครื่องปรุงสดและแห้งอื่น ๆ ได้แก่ น้ำมันพืช เนยกี (Gee) นมสด/โยเกิร์ต เกลือ น้ำตาลทราย มันฝรั่ง และมะเขือเทศ
เครื่องปรุงน้ำจิ้ม ได้แก่ น้ำตาลทราย เกลือ น้ำส้มสายชู กระเทียม พริกขี้หนู (เขียว) และใบสะระแหน่
เครื่องอาจาด ได้แก่ น้ำตาลทราย เกลือ น้ำส้มสายชู แตงกวา หอมแดง และพริกชี้ฟ้า (เขียว/แดง)
อบไก่กับเครื่องเทศให้หนังตึง เติมน้ำ โยเกิร์ต เนยกี และน้ำเปล่า ใส่ข้าวสารลงคลุกเคล้ากับเครื่องเทศ กะให้ผิวนอกเมล็ดข้าวใสด้านในเป็นตาปลาก็ปิดฝากระทะ ดงข้าวให้ระอุต่ออีกครึ่งชั่วโมง
"ข้าวหมกไก่" ของพ่อครัวเยเมนเดินทางมากับพ่อค้าเปอร์เซีย มีร่องรอยปรากฏอยู่ในตำราอาหารและวรรณกรรมไทยหลายแห่ง ในหลายชื่อ เช่น “ข้าวบุหรี่” ในตำรา "แม่ครัวหัวป่าก์" ของท่านผู้หญิงเปลี่ยน ภาสกรวงศ์
"ข้าวบุหรี่" ว่ากันว่ามาจาก "บิรยานี" (Biryani) ที่ออกเสียงตามสบายลิ้นแบบไทย ๆ นี่เอง เช่นเดียวกับ "ข้าวอย่างเทศ" ที่ชาวสยามตั้งฉายาให้
"ข้าวอย่างเทศ" ปรากฏอยู่ใน "กาพย์เห่เรือชมเครื่องคาวหวาน" พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ความว่า "ข้าวหุงปรุงอย่างเทศ รสพิเศษใส่ลูกเอ็ล ใครหุงปรุงไม่เป็น เช่นเชิงมิตรประดิษฐ์ทำ" มิตร ในที่นี้ก็หมายถึงชาวอาหรับ หรือชาวเปอร์เซีย ด้วยเวลานั้นเราค้าขายกับพ่อค้าอาหรับเป็นล่ำเป็นสัน รวมทั้งในราชสำนักสยามตอนนั้นมีขุนนางชั้นสูงที่สืบเชื้อสายมาจากพ่อค้ามุสลิมเปอร์เซียตั้งแต่สมัยอยุธยาจำนวนไม่น้อย
1
ตำรา "ข้าวบุหรี่" หรือ "ข้าวอย่างเทศ" จึงได้ตกทอดกันมาในตระกูลพ่อค้ามุสลิมเปอร์เซียที่เข้ารับราชการในกรุงศรีอยุธยา ซึ่งต่อมาเปลี่ยนมานับถือพุทธเมื่อสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ และสืบเชื้อสายมาเป็นลูกหลานตระกูล "บุนนาค" ในปัจจุบัน และคนในตระกูลนี้ยังคงรักษากรรมวิธีการปรุงแบบดั้งเดิมเป็นสูตรเฉพาะของคนในตระกูล
ตำราข้าวหมกไก่ของตระกูลบุนนาค เริ่มจาก หมักไก่ด้วยพริก พริกไทย กระเทียม ขิง และโยเกิร์ต ผสมเครื่องเทศ ได้แก่ ลูกกระวาน ใบกระวาน กานพลู อบเชย ยี่หร่า และเกลือ
เรียงไก่ใส่หม้อ ตามด้วยมันฝรั่ง อบควันเทียน ส่วนข้าวหุงบนเตาถ่านด้วยหม้อแขกพร้อมเครื่องเทศ ได้แก่ เนยกี (หากไม่มีใช้เนยเทียมได้) หญ้าฝรั่น กระวาน กานพลู อบเชย ยี่หร่า และเกลือ
เมื่อเมล็ดข้าวเริ่มบานจึงตักใส่หม้อไก่ ยกขึ้นตั้งไฟ ใช้แป้งสาลีปั้นยาร่องระหว่างฝากับตัวหม้อ เอาของหนักเช่นครกหินทับ เป็นการ “ดงข้าว” ให้ระอุทั่วถึงเหมือนการหุงข้าวเช็ดน้ำสมัยโบราณ
บวกลบคูณหารแล้ว ข้าวหมกไก่ออกเค็ม จึงต้องตัดด้วยน้ำจิ้มหวานเปรี้ยว และกินเคียงอาจาด ได้แก่ แตงกวา หอมแดง และพริกชี้ฟ้า สองอย่างหลังให้รสเผ็ด ในน้ำอาจาดรสหวานเปรี้ยว เข้ากันกับข้าวหมกไก่เครื่องเทศหนัก ๆ รสเค็ม
ข้าวหมกไก่กระทะนี้ตอนแรกว่าจะเดาสุ่มตามสะดวก แต่ที่สุดเลือกใช้บริการ "มะ" จากเรื่อง "รอยะฮ์: ยำผลไม้เสี่ยงทายฯ" เป็นคอนเซ้าท์แตนท์ โดยเฉพาะน้ำจิ้ม มะย้ำว่าต้องใช้เครื่องเขียว บางที่ใช้พริกแดงถือเป็นศิลปะต่างยุค ไม่เข้ากัน และให้ใส่สะระแหน่มากหน่อย จากที่กลัวเหม็นเขียว แต่พอเชื่อคอนเซ้าท์แตนท์ กลิ่นรสก็ออกมาดี เปปเปอร์มิ้นต์ในสะระแหน่แล่นทะลุโพรงจมูก สดชื่น หายหวัดทันที
1
รายการอ้างอิง
องค์ บรรจุน. (2564). ข้างสำรับมาเลเซีย: การรวมกันที่แยกส่วนของอาหารเปอรานากัน ทมิฬ และภูมิบุตร. ใน ศิลปวัฒนธรรม. 39(11): 46-53.
โฆษณา